సేవా తత్పరుడు, స్నేహశీలి (డాక్టర్ వై. ఎస్. రాజశేఖరరెడ్డి)

సేవాతత్పరుడు, స్నేహశీలి

(Published on 6th September, 2009 in Andhra Jyothi Daily)

డాక్టర్ రాజశేఖర రెడ్డి ఆకస్మిక మరణంతో, ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో, అభివృద్ధి సంక్షేమ పథకాల రూపకల్పనలో-అమలులోనే కాకుండా రాజకీయపరంగా కూడా ఊహ కందని శూన్యం ఏర్పడనుందా అన్న సందేహం కలగడం సహజం. ఎప్పుడో-ఏనాడో, పిన్న వయస్సులోనే, బహూశా తప్పని పరిస్థితుల్లో-కుటుంబ రాజకీయాల నేపధ్యంలో, వైద్య వృత్తిని వదిలి, రాజకీయ రంగప్రవేశం చేసిన డాక్టర్ రాజశేఖరరెడ్డి, ముఖ్యమంత్రి స్థాయికెదగడానికి ఆయన సొంత-స్వయం కృషే ప్రధాన కారణమనాలి. రాజకీయాల్లో ప్రవేశించినప్పటినుంచీ అపజయమనేది లేకపోయినా, అసలు-సిసలైన విజయం సాధించడానికి మాత్రం 2004 సంవత్సరం వరకూ ఓపిగ్గా వేచి చూడాల్సి వచ్చింది. తన పార్టీ వారితోనూ-ఇతర పార్టీలవారితోనూ నిరంతరం పోరాటం చేస్తూ-"నిత్య అసమ్మతి వాది" గా పేరు తెచ్చుకుంటూనే, తన లక్ష్యం-ధ్యేయం నెరవేర్చుకున్న థీశాలి రాజశేఖర రెడ్డి.

2004 ఎన్నికల్లోనూ, అంతకు ముందు చేసిన పాదయాత్రలోనూ, ఆయన చేసిన వాగ్దానాల అమలు దిశగా వడి-వడిగా అడుగులు వేసుకుంటూ, మనందరికీ అందనంత ఎత్తుకెదిగి, చివరకు కనిపించని లోకాలకు చేరుకున్నారాయన. 2004 ఎన్నికల్లో ఆయన చేసిన వాగ్దానాలకు అదనంగా 2009 ఎన్నికల్లో చేసినవి రెండే రెండు వాగ్దానాలు. లోగడ చేసిన వాగ్దానాలనే పటిష్ఠంగా అమలుచేసి-మరింత ముందుకు తీసుకెళ్లడమే తాను చేస్తున్న ఇతర వాగ్దానాలని 2009 ఎన్నికల్లో చెప్పేవారు రాజశేఖరరెడ్డి. ఆయన అధికారంలో వున్న అయిదేళ్ల-నాలుగునెలల కాలంలో చేసిన వాగ్దానాల అమలుకొరకు, ప్రత్యక్షంగానో-పరోక్షంగానో, పలు అభివృద్ధి-సంక్షేమ పథకాలకు స్వయంగా రూపకల్పన చేయడమే కాకుండా, వాటి అమలు విషయంలో నిరంతరం శ్రద్ధ కనపరిచేవారాయన.

అది, నిరంతరం పేద ప్రజలకు కడుపునిండా రెండు పూటలా అన్నం పెట్టడానికి ఉద్దేశించిన "ఆహార హామీ పథకమే" కావచ్చు, బడుగు-బలహీన వర్గాల అభ్యున్నతికి రూపొందించిన "ఉపాది హామీ పథకాలే" కావచ్చు, హృద్రోగంతో బాధపడుతుండే చిన్నారులను ఆదుకునేందుకుద్దేశించిన "ఉచిత శస్త్ర చికిత్సా పథకమే" కావచ్చు, లక్షలాది ఎకరాలకు సాగునీరందించే "జల యజ్ఞం పథకమే" కావచ్చు, స్వయం సహాయక-డ్వాక్రా మహిళలకుద్దేశించిన "పావలా వడ్డీకే ఋణ సౌకర్యం పథకమే" కావచ్చు, "ఇందిర ప్రభ" పేరుతో రూపుదిద్దుకున్న సమగ్ర భూ పంపిణీ అభివృద్ధి ప్రణాళికలే కావచ్చు, గ్రామీణ స్థితిగతులను స్వయంగా పరిశీలన-అధ్యయనం చేసేందుకు చేపట్టిన "పల్లె బాట" కార్యక్రమమే కావచ్చు, త్రికరణ శుద్ధిగా అమలు పరచదల్చుకున్న "మైనార్టీల సంక్షేమ పథకమే" కావచ్చు, "ఆరోగ్య భీమా పథకమే" కావచ్చు, "108-104 అత్యవసర-సాధారణ వైద్య-ఆరోగ్య సహాయ సేవలే" కావచ్చు ... ... ... ఇలా ఎన్నో అభివృద్ధి-సంక్షేమ పథకాల రూపకల్పనకు-అమలుకు యావద్భారత దేశానికే రాజశేఖరరెడ్డి తన ముందు చూపు ఆలోచనలతో "మార్గదర్శి" అయ్యాడనాలి.

ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో భూమికున్న ప్రాధాన్యతను, భూమితో పేదలకున్న అనుబంధాన్ని-అవసరాన్ని గుర్తించిన రాజశేఖరరెడ్డి, నిరుపేదలకు స్వావలంబన చేకూర్చే దిశగా లక్షలాది ఎకరాల భూపంపిణీ కార్యక్రమానికి శ్రీకారం చుట్టి, చిత్తశుద్ధితో అమలుపర్చారు. మహాత్మాగాంధి ఆశయాలకనుగుణంగా, ఇందిరాగాంధి ఆలోచనలకు ప్రతిరూపంగా తాను ఈ కార్యక్రమాన్ని చేపట్టి అమలు జరుపుతున్నా అనేవారాయన. రాష్ట్రంలో విద్యుత్ వ్యవస్థను పటిష్ఠం చేయడానికి అన్నివిధాలా కృషిచేసి, నిరంతరం బడ్జెట్ లో వ్యవసాయానికి పెద్దపీట వేసేవారాయన. రాష్ట్రంలో కరవును శాశ్వతంగా పారద్రోలే దిశగా, వ్యవసాయ సంక్షోభం నుండి రైతాంగాన్ని బయటపడవేసేందుకుద్దేశించిన సేద్యపు నీటిపారుదల ప్రాజెక్టులను ఒక యజ్ఞంగా చేపట్టాడు రాజశేఖరరెడ్డి. బంజరుభూములన్నీ సాగులోకి తేవాలన్నదే తన ధ్యేయంగా చెప్పేవారాయన.

అటవీ హక్కుల రక్షణ చట్టం కింద పన్నెండు లక్షల ఎకరాలకు పైగా అటవీ భూమిపై ఆదివాసీలకు హక్కు కలిగించారాయన. "ఇందిర ప్రభ" పేరుతో బడుగులకు వెలుగులిచ్చిందీ, "సమగ్ర గ్రామీణ సంక్షేమానికి" చర్యలు చేపట్టిందీ, పేదలకు వరమైన "పనికి ఆహార పథకం" ప్రవేశ పెట్టిందీ, "భూ పంపిణీ" కి భూరి సన్నాహం చేసిందీ, "సునామీ బాధితులకు బాసటగా" నిల్చిందీ, "సమాచార స్రవంతి" కి శ్రీకారం చుట్టిందీ, "పల్లె బాట" స్ఫూర్తితో "నగర బాట" చేపట్టిందీ, రైతుల మేరుకోరి "ఉచిత విద్యుత్ పథకం" అమలు పర్చిందీ-కాలానుగుణంగా మార్పులు చేసిందీ, ఏటేటా అభివృద్ధికి బాటలు వేసే బడ్జెట్ కు రూపకల్పన చేసిందీ, ఉపాధికి ఊతమిచ్చిన "యువ శక్తి" పథకాన్ని అమలు పర్చిందీ, కరవుపై కదన భేరి మోగించిందీ, రైతు చైతన్యానికి "పొలం బాట" పట్టిందీ.. ... ... వీటన్నిటి ద్వారా ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రం "దశ" మార్చే "దిశ" గా ప్రస్థానం చేసిందీ, స్వర్గీయ రాజశేఖరరెడ్డే.

2009 ఎన్నికలకు కొన్ని రోజుల ముందర మిత్రుడు భండారు శ్రీనివాస రావుతో కలిసి నేను, ప్రస్తుత ఛీప్ విప్ మల్లు భట్టి విక్రమార్క కలిసి, ఖమ్మం జిల్లా ముదిగొండ మండలంలోని మార్క్సిస్ట్ కంచుకోటలైన గ్రామాల్లో పర్యటించినప్పుడు, పార్టీలకతీతంగా రాజశేఖరరెడ్డి పథకాలవల్ల లబ్ది పొందామని వందలాది మంది గ్రామస్తులు చెప్పారు.

రాజశేఖరరెడ్డికి అన్నింటికన్నా మించింది "స్నేహ ధర్మం" అని ఆయన శత్రువులు కూడా ఒప్పుకుంటారు-ఎప్పుడూ అంటుంటారు. ఆ స్నేహ ధర్మమే ఆయనకు 1999 ఎన్నికలలో ముఖ్యమంత్రి పదవి దక్కకుండా చేసిందన్న సంగతి చాలామందికి తెలిసిన విషయమే. స్నేహ ధర్మానికి విరుద్ధంగా ఆయనే కనుక ఉభయ కమ్యూనిస్ట్ పార్టీలతో 1999 ఎన్నికలలో ఒప్పందం కుదుర్చుకున్నట్లైతే, ఆయన సారధ్యంలోని కాంగ్రెస్ పార్టీ మెజారిటీ స్థానాలను గెల్చుకొని, రాజశేఖరరెడ్డి ముఖ్యమంత్రి అయ్యే వాడే. అయితే ఖమ్మం శాసనసభ స్థానం కొరకు పట్టుబట్టిన కమ్యూనిస్టులు, దానికీ-రాష్ట్రంలోని ఇతర స్థానాలలో ఒప్పందానికీ ముడివేసి లింకు పెట్టారు. ఖమ్మం స్థానానికి కాంగ్రెస్ టికెట్ ను తన స్నేహితుడికిచ్చేందుకు వాగ్దానం చేసిన రాజశేఖరరెడ్డి, మాట నిలబెట్టుకునేందుకు, కమ్యూనిస్టులతో ఎన్నికల ఒప్పందం వద్దనుకున్నాడు. ఆయన అంచనా మేరకు ఆ స్థానంలో కాంగ్రెస్ అభ్యర్థే గెలిచాడు. కాకపోతే రాష్ట్రంలో మెజారిటీ సీట్లను పొందడానికి ఆ సీటు అడ్డొచ్చింది. ఫలితంగా ముఖ్యమంత్రి కావడానికి మరో ఐదేళ్లు ఆగాల్సి వచ్చింది.

రాజకీయంగా పరిణితి చెందిన రాజశేఖరరెడ్డి 2004 ఎన్నికల్లో కమ్యూనిస్టులతోనూ-టీ.ఆర్.ఎస్ తోనూ సీట్ల ఒప్పందం కుదుర్చుకుని, కాంగ్రెస్ పార్టీని విజయ పథాన నిలిపారు. ఆయన చిరకాల ఆశయం నెరవేరింది. మిత్రుడు భండారు శ్రీనివాస రావుకు రాజశేఖరరెడ్డితో వున్న సాన్నిహిత్యం నాకు లేకపోయినా, ఆయన ద్వారా పరిచయమైన రాజశేఖరరెడ్డిని, అడపాదడపా, ఏదో ఒక సందర్భంలో, గత పాతికేళ్లకు పైగా కలుస్తుండేవాడిని. మరీ గత నాలుగైదు ఏళ్లుగా, ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ-108 అత్యవసర సహాయ సేవల సంస్థలో "ప్రభుత్వ-ప్రయివేట్ భాగస్వామ్యం" అమలు పరిచే విభాగానికి సలహా దారుడి హోదాలో పనిచేయడం వల్ల, ఉద్యోగ రీత్యా చాలా సార్లు కలుసుకునే అవకాశం కలిగింది.

అయితే, ఇక్కడో విషయం ప్రస్తావించాలి. 1989-1990 మధ్య కాలంలో నేను డాక్టర్ మర్రి చెన్నారెడ్డి ముఖ్యమంత్రిగా వున్న కాలంలో ఆయనకు పౌర సంబంధాల అధికారిగా పనిచేసాను. అప్పటి వరకూ శ్రీనివాస రావు, నేను చాలా సార్లు రాజశేఖరరెడ్డిని కలుసుకుంటుండె వాళ్లం. చెన్నారెడ్డి గారి దగ్గర పనిచేస్తున్న సందర్భంలో జరిగిన ఒక చిరు సంఘటనతో, రాజశేఖరరెడ్డిని, చాలాకాలం వరకు కలిసే అవకాశాన్ని కోల్పోవాల్సి వచ్చింది. అసలు విషయానికొస్తే: 1990 లో రాజశేఖరరెడ్డి గారు ఒక పర్యాయం న్యూ ఢిల్లీలోని ఆంధ్ర ప్రదేశ్ భవన్ కు వెళ్లినప్పుడు, తనకు జరిగిన అమర్యాదకు కోపగించిన ఆయన సీరియస్ కావడం, అమర్యాదకు కారణమైన వారిని మందలించడం జరిగింది. ముఖ్యమంత్రిగా వున్న చెన్నారెడ్డి గారు, ఆ విషయం తెలుసుకొని, ఆ సంఘటనను తనకు ప్రత్యర్థిగా పనిచేస్తున్నాడని భావించిన రాజశేఖరరెడ్డికి వ్యతిరేకంగా పత్రికల్లో వచ్చే విధంగా నన్నొక పత్రికా ప్రకటన విడుదల చేయమని నాకు సూచించారు. అలా చేస్తే రాజశేఖరరెడ్డికి నాపై కోపమొస్తుందని నా జర్నలిస్ట్ మిత్రులు చెప్పినా పట్టించుకోకుండా, పౌర సంబంధాల ఉద్యోగిగా నా భాద్యత నెరవేర్చాను. అది జరిగిన తర్వాత ఏపీ భవన్ పై కోపగించిన రాజశేఖరరెడ్డి, నాకు తెలిసినంతవరకు, ఆయన ముఖ్యమంత్రి అయ్యే దాకా అక్కడికి వెళ్లలేదు. శ్రీనివాసరావుతో కలిసి రాజశేఖరరెడ్డిని ఒక పర్యాయం కలిసినప్పుడు ఆ ప్రస్తావన వచ్చింది. పెద్ద మనస్సుతో ఆయన దాన్ని పెద్దగా పట్టించుకోలేదు. తిరిగి నేను ఆయన దగ్గరకు వెళ్లడం ప్రారంభించాను. ఆయనకు అసలు నాపై కోపముందో లేదో కాని, వుందని నేను భావించాను.

రాజశేఖరరెడ్డిగారికి ఇష్టమైన పథకాలన్నింటిలో కి అత్యంత ప్రీతిపాత్రమైన "రాజీవ్ ఆరోగ్య శ్రీ" లో భాగమైన 108 అత్యవసర సహాయ సేవలను అమలుపర్చే ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ సంస్థలో పనిచేస్తున్న సందర్భంగా ఆయన్ను చాలా సార్లు కలుసుకున్నాను. ప్రతి సమావేశంలోనూ, ఆయన వ్యక్తిత్వం, అంకిత భావం, ఆయన చెప్పే ప్రతి మాటల్లోనూ ప్రస్ఫుటంగా కనిపించేది. ఆ సమావేశాల్లో ఆయన తీసుకున్న నిర్ణయాల వల్ల-అధికారులకిచ్చిన ఆదేశాల వల్ల, ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలోనూ-ఆ రాష్ట్రంలో అమలవుతున్న పథకం స్ఫూర్తితో ఇతర రాష్ట్రాలలోనూ లక్షకు పైగా ప్రాణాలు కాపాడబడ్డాయి. భవిష్యత్ లో లక్షలాది ప్రాణాలను రక్షించడానికి దోహద పడ్డాయి. యావత్ భారత దేశానికే ఆదర్శ ప్రాయంగా ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లో ప్రభుత్వ-ప్రయివేట్ భాగస్వామ్యంలో ఆరంభమయిన 108 అత్యవసర సహాయ సేవలు, ప్రస్తుతం పది రాష్ట్రాలకు పాకాయి. కేవలం 70 అంబులెన్సులతో ప్రారంభమై, రాజశేఖరరెడ్డి నిర్ణయాల వల్ల, ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ సంస్థకు పథకం అమలు చేసేందుకు ప్రపంచంలోనే రికార్డు స్థాయికి చేరే విధంగా 800 కి పైగా అంబులెన్సులను ప్రభుత్వం సమకూర్చింది. అలా జరగడానికి ఆయన వ్యక్తిగతంగా తీసుకున్న నిర్ణయమే కీలకమనాలి.

జనవరి 8, 2009 రోజు నాకింకా జ్ఞాపకముంది. ఆ క్రితం రోజున ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ వ్యవస్థాపక అధ్యక్షుడు సత్యం కంప్యూటర్స్ కుంభకోణంలో జైలుకెళ్లాల్సి వచ్చింది. తక్షణమే 24 గంటల వ్యవధిలో, వైద్య-ఆరోగ్య శాఖ అధికారుల సమక్షంలో, ఇప్పటి ముఖ్యమంత్రి-అప్పటి ఆర్థిక మంత్రి రోశయ్య హాజరుకాగా, రాజశేఖరరెడ్డి, ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ అధికారులను పిలిపించి 108 అత్యవసర సహాయ సేవలందించే విషయంలో సమీక్షించారు. ఆ సమావేశానికి మా సీ.ఇ.ఓ తో కలిసి ఎప్పటిలాగే నేనూ వెళ్లాను. మిన్ను విరిగి మీద పడ్డా-ఎటువంటి పరిస్థితులెదురైనా ఆ సేవలు ఆగిపోకుండా చూడాలని స్పష్టమైన ఆదేశాలను అటు ప్రభుత్వాధికారులకు-ఇటు మాకూ ఇచ్చారాయన. అవసరమైతే, ప్రభుత్వం అప్పటివరకూ భరిస్తున్న 95% నిర్వహణ వ్యయాన్ని నూటికి నూరు శాతానికి పెంచడానికి సిద్ధమేనన్నారు. యాజమాన్య ఖర్చులనూ తప్పదనుకుంటే సమకూరుస్తానని హామీ ఇచ్చారాయన.

ఎన్నికల రణరంగంలో తలమునకై వున్నా, ఎప్పటికప్పుడు, 108 అత్యవసర సహాయ సేవలందించే సంగతి మరిచిపోలేదాయన. ఎన్నికల్లో గెలిచి, ముఖ్యమంత్రిగా ప్రమాణ స్వీకారం చేసి-మంత్రివర్గం ప్రమాణ స్వీకారం చేయగానే, మర్నాడు, ఇజ్రాయిల్ దేశానికి పోవడానికి ముందర తిరిగి సమీక్ష జరిపారు. నూతన ప్రభుత్వం ఏర్పాటయిన తర్వాత చేసిన మొదటిది. 108 సేవలు తమ పార్టీ గెలుపుకు కారణమయ్యాయని, 108-104 సేవలకు సంబంధించి ప్రత్యేకంగా ఒక మంత్రిత్వ శాఖను ఏర్పాటు చేశానని కూడా మాకు చెప్పారప్పుడు. సంస్థా పరంగా-యాజమాన్య నిర్వహణ పరంగా ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ ఎదుర్కొంటున్న కొన్ని ఇబ్బందులను అర్థం చేసుకున్న రాజశేఖర రెడ్డి, జీ.వీ.కె సంస్థల అధ్యక్షుడికి స్వయంగా ఫోన్ చేసి, ప్రయివేట్ పరంగా లోగడ సత్యం కంప్యూటర్స్ చైర్మన్ ఇచ్చిన విధంగానే ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ కి నిధులను సమకూర్చమని చెప్పారు. ఆ రోజే మేము ఆయనను కలుసుకోవడం, ఆయన ఒప్పుకోవడం. ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ దరిమిలా జీ.వీ.కె ఇ.ఎమ్.ఆర్.ఐ గా మార్పుచెందడం జరిగింది. అలాంటి మహనీయమైన వ్యక్తి ఇక మనమధ్యన లేరు. ఆయన లేని లోటును ఎవరూ తీర్చలేరు. ఆయన ఆశయాలను నెరవేర్చడమే ఆయనకు నిజమైన నివాళి.

RURAL EMERGENCY HEALTH TRANSPORT SCHEME (REHTS) IN ANDHRA PRADESH

UNDER PUBLIC PRIVATE PARTNERSHIP WITH
GVK-EMERGENCY MANAGEMENT AND RESEARCH INSTITUTE (GVK-EMRI)

Out of the several reasons for non-utilization of healthcare services in general and for institutional deliveries by the pregnant women in particular in rural and tribal areas, lack of transportation was found to be one of the most important reasons. Therefore, the Government of Andhra Pradesh under the Reproductive and Child Health -II Project initiated the implementation of the scheme “Rural Emergency Health Transport Services (REHTS)” in rural and tribal areas of the state.

In pursuance of the National Common Minimum Programme, Government of India launched the National Rural Health Mission (NRHM) in April 2005, for providing integrated, comprehensive primary health care services with special emphasis on poor and vulnerable sections of the society and REHTS was part of it. REHTS is aimed at transporting pregnant women, infants, children below 12 years of age and any other cases in need of emergency health care services to the nearest hospital.

In Andhra Pradesh the scheme was piloted in four districts- Kadapa, Kurnool, Mahaboobnagar, Nizamabad and the tribal areas of nine other districts in the year 2005. Initially 122 ambulances were deployed under the scheme and were operationalised through individual Non-Governmental Organizations as PPP concept in the districts, selected by a District Level Selection Committee headed by the District Collector.

Thus the Government of Andhra Pradesh successfully initiated and implemented the process of improving the accessing of healthcare services, in emergency situations by the pregnant women, neonates, parents of neonates, infants and children below 12 years of age (in situations of serious ill-health condition), and any other health emergencies in the general population; and thereby help the state to achieve the critical Millennium Development Goals in the health sector, i.e., reduction of Infant Mortality Rate, Maternal Mortality Ratio, and in general improve the health-confidence in the people through improving their ability to access healthcare service in case of emergencies.

In addition to REHTS, Government of Andhra Pradesh also recognized GVK-Emergency Management and Research Institute (GVK-EMRI)-earlier known as EMRI-a non profit organization established in April 2005, as the State Level Nodal Agency to provide comprehensive emergency response (Medical, Police and Fire) across the state, in PPP and signed Memorandum of Understanding (MoU) on 2nd April 2005. The Government also helped the GVK-EMRI in obtaining the toll-free 108 number for providing Emergency Response Services (ERS). The Chief Minister of AP Dr. YS Rajashekara Reddy launched the services on 15th August, 2005.

GVK-EMRI ‘integrates’ many resources and provides sustainable round the clock safety to citizens in PPP frame work in a timely and effective manner through SENSE (Communication and Dispatch – collects the facts about the emergency and assign the strategically located vehicle), REACH (Transport of vehicle to reach the site) and CARE (Providing the Pre-hospital care while transporting the patient/victim to the Hospital for stabilization). GVK-EMRI launched 70 ambulances from August 2005 to June 2006 covering 50 towns of 25 million populations in the state.

State Government having piloted the REHTS in four districts and ITDA areas with 122 ambulances thought of expanding the Scheme to the other 18 (Rural) districts of the state and decided to utilize the services of the GVK-EMRI as the State Level Nodal Agency and accordingly entrusted the responsibility of operationalizing the Rural Emergency Health Transportation Scheme for operationalizing the balance of the 310 ambulances and signed the 2nd MoU on 22nd September 2006. The rural expansion with GVK-EMRI as Nodal Agency was formally launched by Chief Minister of AP Dr. YS Rajashekara Reddy on January 26th, 2007.
Government of AP subsequently decided that the Ambulances in the four pilot districts and nine ITDA areas that were being run by various NGO s, also to be handed over to GVK-EMRI in the interest of unified implementation of the scheme in the rural and tribal areas with a single toll-free number-108, and extend the “free of charges” ambulances to those areas also.
The third MoU signed in October 2007 further strengthened the PPP. While retaining most of the provisions of the earlier MoU s. The Government through this decided to further expand the Public Private Partnership for strengthening the emergency services being provided by the GVK-EMRI by augmenting 122 more ambulances and also decided that 108 service would be brought under a common logo of ‘Rajiv Arogyashree’ and the logo will be prominently displayed on all the 108 ambulances and other publicity material of the scheme.

Later, Government of Andhra Pradesh decided to further expand the Public Private Partnership for strengthening the emergency services and to expand the capacity of 108 Emergency Response Services to meet the increasing number of emergencies. A revised MoU was signed between Government and GVK-EMRI on 5th May, 2008 and accordingly Government committed to provide 150 more ambulances (later another 150 ambulances) and during the financial year 2008-09, out of the direct operational cost of Rs. 1,18,420/- (One Lakh Eighteen Thousands Four Hundred and Twenty) Government agreed to bear an amount of Rs.1,12,499/- (One Lakh Twelve Thousands Four Hundred Ninety-Nine) towards its 95% share per ambulance per month (embracing the cost of call center, communication cost, additional cost on emergency management technicians, pilots, fuel and medical consumables due to enhancement of operations).

108 operations so far responded to 30 Lakh medical emergency emergencies. Under the scheme on the whole 5 Lakh+ pregnancy related emergencies were responded. It saved 47,400 lives since inception and on average per day about 44 lives are being saved now. As on today on an average 108 services are attending to 4,000 emergencies per day through 752 ambulances across the state with an average response time of 18 minutes from call to scene in urban areas and 23 minutes in rural areas. Efforts are being made to keep the response time every where less than or equal to 20 minutes. 5,200 employees, 90% of who are trained in pre hospital care and soft skills are presently working in field for operationalizing the services. Among the beneficiaries 44% belong to BC, 28% SC, 11% ST and 17% OC categories.

National Health Systems Resource Center (NHSRC) report released by Ministry of Health & Family Welfare, Government of India observed that 108 model of Andhra Pradesh and now adopted in 8 more states is a successful PPP model for ERS, to be replicated across the nation and 108 service is undoubtedly a historic landmark in the provision of healthcare in the nation. The report says: “The tremendous gratitude and praise of the family members of the emergency victim for the timely arrival of this Angel of Mercy when heard in first person is most convincing and moving and makes the service very popular. The project enjoys wide spread political support.” “The promptness with which the ambulance arrives and the pre-hospital care provided en-route speaks of its quality service. The investment in training a cadre of paramedical staff, move to institutionalize such training to create a new human resource dedicated to emergency care and equipping the ambulance with necessary requirements is laudable.”

NEED FOR ROYALTY DEVELOPMENTAL DIVIDEND FUND FOR TRIBALS

In India, a major chunk of mining and mineral potential could be unearthed in the forest areas and tribal belts. Most of tribal habitats are in forest areas. Hence, any mineral resource development involves to a greater extent disturbance to terrestrial configuration. There can be no mineral development without disturbance to terrestrial configuration as far as the Scheduled Areas are concerned according to top officials of department of mines and geology.

Also, for all good reasons, laws have been enacted for preserving the environmental purity and ecological integrity-Forest Conservation Act, AP Land Transfer Regulation Act and Anti Pollution Act etc. These acts in implementation have become impediments to ‘growth and development’ with reference to Scheduled Areas in the context of exploring mining and mineral potential, feel, those engaged in that activity. This needs to be analyzed in different dimensions.

As a matter of fact development of mineral resources in tribal belts has become a fancy footwork of avoiding legal hurdles and satisfying the environmental and ecological consideration. Thus it should be conceded that mineral resources development in forest and scheduled areas is more complicated than development in other areas.

The Government of Andhra Pradesh has declared parts of 9 districts in the state as Scheduled Areas where there is high density of tribal concentration and dwelling. Certain mandals and villages have also been named under sub-plan list in the state. The idea is to see that the tribal population which is concentrated in the identified districts, mandals and villages get all the attention and assistance for development, improve the standard of living without getting dislocated from their natural places of habitation and to protect their cultural heritage.

One of the assets of the tribal is the availability of minerals in their areas. According to a senior official of department of mines and geology, of Andhra Pradesh government, very large number of mineral deposits exist in the tribal tracts of which much is known but remain under exploited or unexploited and thereby left un-utilized. If these areas are properly investigated and exploited, discloses the official, that, there will be tremendous development of mining and mineral based industries resulting in industrial employment for the tribal. The tribal areas comprises of Gondwana, Purana and Peninsular Gneissic Complex and Archaean Formations which are spread in parts of Vishakhapatnam, Vizianagaram, Srikakulam, East Godavari ,West Godavari, Khammam, Warangal, Karimnagar, Adilabad, Medak, Nizamabad, Nalgonda and Mahaboobnagar districts. The entire tribal belt is potentially rich in both high grade and low grade metallic and non metallic deposits namely coal, limestone, iron ore, dolomite, graphite, Kyanite, marbles, bauxite, Laterite, vermiculite, Manganese ,Garnet, Corrundum and building materials. In addition to these, there is a possibility of finding new deposits in varied geological formations by intensive explorations.

There are number of promising mineral occurrences in the remote tribal villages, which needs multi disciplinary and integrated mineral investigation/exploration, preparation of geological maps and techno feasibility reports before suggesting for mining or for mineral based industries.

It is estimated that about 700 million tones of bauxite suitable for aluminum plant is available in vizag and East Godavari sector. Good bauxite grade is available in Scheduled and fragile forest zones only. As such there is a great urgency and need in deciding the issue of establishing an aluminum plat in Andhra Pradesh so as to cope up with the Globalization, but in accordance with the existing legal frame work and judicial pronouncements only.

Vast mineral potential in tribal areas can be commercially exploited, perhaps involving tribal community, and number of down stream mineral industries can also be developed for value addition and exports. When this is achieved it would not be difficult to create any permanent arrangement to create a permanent “Royalty Developmental Dividend Fund” for tribal development.

The major minerals in tribal districts of Andhra Pradesh are: Adilabad- Limestone, Manganese, Clays and Iron ore, Khammam-Graphite, Dolomite, Barites, Garnet, corrundum, chromite, iron ore, copper, coal, Quart &feldspar, Steatite and Red oxide ,Mahaboobnagar-Quartz, limestone, Barites and Diamonds, Warangal-Coal, Iron ore, Steatite, Amethyst, Laterite, Clay and Quartz, Nizamabad-Quartz, Granite, Amethyst and Laterite, Medak-Quartz, Ochre’s and Clay, Nalgonda-Limestone, Clay and lead, East Godavari-Bauxite, Laterite, Graphite, clay and Tungsten, West Godavari-Clay, Graphite and Mica, Visakhapatnam-Bauxite, Apatite, Vermiculite, Graphite, Limestone, Limekankar, ochre and Mica, Vizianagaram-Graphite, Manganese, Limekankar, Granite, laterite and bauxite and Srikakulam-Graphite, Managanese, quart, quartzite, granite and laterite).

The major minerals listed abobe, district wise, are used in a variety of industries. Broadly the uses are : Apatite is used in Phosphoric acid, elemental phosphorous in fertilizer production : Barites in Barium chemicals, X-Rays, Barium Meal, paints and as filler in rubber and linoleum : Bauxite in Alumina Cement, Alumina Refractories, Abrassives, Alumina and Aluminum Chemicals: Calcite in Bleaching Powder, Calcium Carbide, as filler in Rubber Paper and also used in melting: Chromate in Chrome Chemicals: Clays in Sanitary ware, fire bricks, stone ware pipes, flooring tiles, HT insulators, levitation, jars, potteries, Mangalore tiles, ceramics, and refractory, electrical fuse holders and distemper: Corundum in Abrasive, gem cutting and faceting: Dolomite in Pulverizing, refractory cement, manufacture of Glass, ceramics, paper, rubber, leather, insecticides, Pesticides, steel and magnesium salts; Feldspar in ceramics, refractories, tiles, sanitary ware, potteries and glass and Garnet is used in Abrassive, gem-cutting and faceting.

It is estimated, that, more than 3800 million tones of ‘Limestone’ reserves are available in five districts of Adilabad, Karimnagar, Vishakhapatnam, Nalgonda and Mahaboobnagar, according to the statistical data available with the department of mines and geology of state government. The estimated ‘Bauxite’ reserves of Vishakhapatnem and east Godavari districts are of the order of 700 million tones. The reserves of this mineral available in Vizianagaram and Srikakulam districts are yet to be estimated. While the ‘coal’ reserves in Khammam, karimnagar, Warangal and Adilabad districts are more than 10,000 million tones and the same is being successfully exploited. Estimates of several other major minerals are yet to be made. But the potential is very high.

Mining of mineral deposits will undoubtedly expedite, development of infrastructure facilities such as roads, bridges, transport development, electrification, communication, irrigation, hospitals, schools, educational facilities welfare amenities and several other social & economic conditions such as employment generation, population control, literacy, education, health, water and provision of food security.

Care should however be taken to see, that, all the mining industry in tribal areas should absorb majority of tribal population, as workers so that tribal could get employment depending on the suitability. The tribal can be made to form small cooperative societies so that they can be involved in several fields such as small business concerns and cooperative stores and for trading.
Displaced tribal from these areas have to be suitably rehabilitated and can be considered for allotting to them selected areas with suitable private technical guidance in developing coffee plantation, farming, sheep rearing, social forestry etc.

Tribal can also be uplifted by suitably granting certain percentage of shares in mining business. This will naturally make them aware of the importance of mineral in their land holds and steadily make them know the intricacies in the business and trade and thus encourage and promote them to join the stream of business management
Ultimately this will enhance their standard of living. All these will cater to their needs, and will cause a general improvement in their living condition. They will become aware and educated and thus take care of their land holdings properly and effectively. This will ensure curtailment of illegal mining activity in the areas.

TO WHOM DOES THE SCHEDULED AREA BELONG?

IN THE CONTEXT OF TRIBAL LAND
IN ANDHRA PRADESH

(Carried by manamlagaru.com internet magazine in july-august, 2009)

AP Chief Minister Dr. YS Rajasekhara Reddy during his visit to Rampachodavaram in East Godavari district in Andhra Pradesh State distributed land pattas to tribal women and complemented the tribal population in helping the government in mitigating the extremist problem by making full use of development and welfare schemes in the Agency areas initiated and to be continued by his government. The AP State Government deserves full complements for its decision to distribute 12 Lakh acres of land in all to three Lakh beneficiaries under various tribal Welfare Acts. However to what extent this move of CM and his government would really benefit the tribal on the long run as the tribal land has always been under the threat of being taken over by non-tribal industrialists taking advantage of loopholes in the A.P. Scheduled Areas Land Transfer (Amendment) Regulation-I of 1970 Act.

The Land Transfer Regulation I of 1970 had positively attempted to restore the land owned by non-tribal to tribal in Scheduled Areas. It introduced the presumptive clause, that, Land owned by a non-tribal in a Scheduled Area will be deemed as acquired from a tribal until the contrary is proved. The Regulation made it imperative that any non-tribal holding land in the Scheduled Area shall not transfer it to even any non-tribal. It stipulates, that, any transfer of immovable property situated in the agency tracts by a ‘person’, whether or not such a ‘person’ is member of a Scheduled Tribe, was absolutely null and void, unless such transfer is made in favor of a ‘person’, who is member of a Scheduled Tribe or a society, registered under the Cooperative Societies Act, 1964 which is composed solely of members of Scheduled Tribes.

Another clause of the Regulation provided for the surrender of land in Scheduled Areas to the Government where the non-tribal or the tribal could not sell it to another tribal. The Government is obliged to acquire the land on payment of ‘appropriate compensation’. It also prohibited the transfer of land from a tribal to a non-tribal, and made it obligatory on the part of Government to eject the non-tribal and restore the land to the original tribal owner.

By virtue of legislative powers conferred on the Governor of the State under Article 244(I) read with Fifth Schedule to the Constitution of India, among the various protective measures undertaken by the Andhra Pradesh Government for the tribal welfare, notable to mention, was, Andhra Pradesh Scheduled Areas Land Transfer Regulation Act of 1959. Regulation I of this Act is the primary law for the protection of the rights of the tribal over their lands. The Regulation as it stood originally, prohibited alienation of lands by tribal to non-tribal unless prior written permission on sanction of the competent authority was obtained. That Regulation also empowered the Agent (Collector) to decree an ejectment against any non-tribal in possession of any land the transfer of which was made in contravention of its provisions and to restore such lands to the transferors or their heirs. Regulation II of 1963 later extended the Regulation, which was originally for the Andhra Area, to Scheduled Areas of Telangana also.

In the 1959 Act, the scope of the word ‘transfer’ was clarified to include “any other dealing with immovable property” and the definition of ‘immovable property’ was also enhanced to include “standing crops, timber and trees”. The word “Scheduled Tribe” was introduced in the Act, to include any tribe or tribal community notified as such by the President under Article 342 of the Constitution. Under the provisions of 1959 Regulation, though, transfer of immovable property by a member of Scheduled Tribe to a non-tribal was made null and void; it did have an exception clause, inferring ‘imposing certain restrictions only’. Difficulties were encountered by the implementing agencies of Government in ejectment procedures, in as much it was, not always easy for the authority concerned to ascertain as to how the non-tribal got the lands in their possession. This resulted in amending the Regulation I of 1959, in the year 1970 which is now popularly known as “One of 1970” even to an illiterate tribal and to all those who do not even know English alphabets. Needless to say, that, it touched the hearts of whole tribal community.

After reviewing the Regulation I of 1970 and with a view to lessen the hardship of the Scheduled Tribes and probably to benefit them, an amendment was issued through Regulation I of 1971, enabling the tribal to mortgage without possession any immovable property to the cooperative society and other financial institutions for free flow of credit to them.

Further amendment was made through Regulation I of 1978, which prohibited, registration of documents of land transfers in favor of non-tribal, and provided for a year’s rigorous imprisonment as well as monetary fine for acquiring the land after ejectment decree was passed. In 1979, another Government Order was issued exempting small non-tribal farmers owning five acres of wetland and ten acres of dry land from the provisions of Regulation I of 1970. The courts, however, stood by the Regulation and the Andhra Pradesh High Court stuck down the 1979 Government Order in 1983. When the non-tribal agitated before the High Court and Supreme Court questioning the Constitutional validity of Regulation I of 1970, they were dismissed. The Judges of the Supreme Court observed, that, it was necessary to keep in view, the socio-economic context, in judging whether a Regulation was reasonable or not. They further observed, that, considering the fact, that, the tribal was cheated, exploited and outwitted by the unscrupulous non-tribal moneylenders, it was necessary that a ‘Regulation’ should exist to protect the tribal.

Yet another serious attempt was made in the year 1989, when the Government announced the decision to repeal Regulation I of 1970, but in vain. Several organizations and prominent personalities raised objections to the move. They told the Government that the implications of the repeal were far reaching. The attempts, as the news now reveal, would probably continue in some form or other as long as there is tribal land as long as non tribe’s eye is on that.

The passing of 1979 Government Order (with a Congress Government in office) and the move to repeal the Regulation in 1989 (with a Telugu Desam Government in office), was the result of consensus on the part of major if not all the then political parties. Unanimity marked the thinking of political parties with ‘agreed’ differences of ideology as that of Telugu Desam, Congress-I, both the Communists as well as the then Janata to go for repeal in 1989. Yet another significant fact during 1989 was absence of valid protest even from tribal leaders. As a matter of fact, the repeal was passed by the then ‘Tribal Advisory Council’ comprising tribal Legislators with a ‘Gond tribesman’ as its Chairman in his capacity as Minister for Tribal Welfare. The question that was frequently asked in many corners those days was how the vested interests could manage to get the support of the Communists too. The Communist Party of India-CPI, tried to justify its stand, on the ground to safeguard the interest of small landowners, many of whom belong to the weaker sections and have been occupying tribal areas for several generations. It all ended with Telugu Desam, Bharatiya Janata and Communist Party of India (Marxist) hastily convening a meeting and announcing that they had altered their stand and decided against repeal of the Regulation later.

The Regulation had generated considerable amount of land restoration activity in the tribal areas till 1979. According to the ‘Tribal Cultural Research and Training Institute’, the number of non tribal occupations in Scheduled Areas detected as prima-facie violating Land Transfer Regulation run in to several thousand and the extent of land in that was estimated to be several Lakhs of acres. A little over fourth of that extent could only be restored to tribal population. In fact the figures also revealed then, that, in couple of thousands of instances non-tribal could get favorable orders involving an extent of over a Lakh of acres.

Against this backdrop once again there were moves to circumvent Land Transfer Regulation again and again. Truth apart, it is time now, to look in to the various aspects of Supreme Court Judgment dated July 11, 1997 in the Public Interest Litigation on the Andhra Pradesh Scheduled Area Land Transfer Regulation Act 1959. The Division Bench consisted of Justice K. Ramaswamy, Justice S. Sagir Ahmed and Justice G.B. Patnaik. The Judgment made it very clear; that, the word ‘person’ would include the State government and as such transfer of land in Scheduled Area by way of lease, for mining purpose in favor of non-tribal stands prohibited. The Government also stands prohibited to transfer the mining leases to corporation aggregate etc except to its instrumentality says the Judgment. At one point of time the then President of India announced, that, a “Committee of Governors” would be formed to look into the serious inadequacies in the implementation of programs for the welfare of Scheduled Castes and Scheduled Tribes. The Supreme Court judgment also came out with several recommendations and what was the follow-up from the state and central governments subsequently is not known.

However, notwithstanding all this, the initiatives of the AP State Government and the Chief Minister are laudable with a caution that come what may, the land that is now assigned to tribal remains with them and their heirs. Government also deserves complements for taking steps to supply mineral water in addition to protected water in tribal areas.

“ANGEL OF MERCY” - 108-EMERGENCY RESPONSE SERVICES

A STUDY OF EMRI MODEL EMERGENCY RESPONSE SERVICE

The team of expert advisors from National Health Systems Resource Centre (NHSRC), commissioned by Government of India after a detailed study of EMRI-108 model, observed that, “EMRI is undoubtedly a historic landmark in the provision of health care in the nation. To its credit goes the achievement of bringing Emergency Medical Response on to the agenda of the nation. Though not part of the original NRHM design, its tremendous popular appeal along with the flexibility of the NRHM design made it possible for it to emerge as one of the leading innovations of the NRHM period.” NHSRC which is strongly in favor of replicating the model in the entire country seeks to build on the EMRI model of Emergency Response Services (ERS), not replace it, and much less abandon it. According to the experts, “ERS has to be perceived as an entitlement and service guarantee. There can be no going back on this. The National Health Bill if passed would also make this mandatory. The focus is really not on whether we need an ERS, but what form of operationalization of ERS would be most efficient and most effective.”

Emergency Management and Research Institute (EMRI), established in April 2005 as a non-profit organization for providing comprehensive ERS (Emergency Response Services-Medical, Police and Fire) in Andhra Pradesh to begin with, expanded to eight more states during the last three and half years, providing the service free of cost, to over 350 million population through 1800 ambulances in Public Private Participation (PPP) - the first of its kind PPP model. Round the clock ERS are provided by EMRI through 108 toll-free number. EMRI’s slogan has been to ensure “Right to safety” of each and every citizen.

EMRI ‘integrates’ many resources and provides sustainable round the clock safety to citizens in a timely and effective manner through SENSE (Communication and Dispatch – collects the facts about the emergency and assign the strategically located vehicle), REACH (Transport of vehicle to reach the site) and CARE (Providing the Pre-hospital care while transporting the patient/victim to the nearest Hospital of patient’s choice for stabilization). It is professionally managed, has proven technology and software and offers an integrated total turnkey solution. The Ambulance (Advance Life Support) is equipped with a defibrillator, an echocardiogram, ventilators, oxygen supply, intravenous flu¬ids, blood substitutes, snake ven¬oms, five stretchers and extrica¬tion tools to pull out victims from accident sites as well as to attend to any life threatening situation to any one.

With the emerging significance of the EMRI model as a preferred option for providing ERS across most of the states in India, Government of India, in November 2008, commissioned a review of EMRI scheme in selected states of Andhra Pradesh, Gujarat and Rajasthan, through the NHSRC. This appraisal would help in suggesting replication and improvement of the EMRI managed ERS. The team submitted its report recently to the Government of India.

Tracing the origin of Emergency Response Services in the world, the Study team observed that, in the Indian context, the much discussed and successful PPP- Public Private Participation-model for ERS is the 108 Emergency Service being managed and operationalised by EMRI-Emergency Management and Research Institute, a non-profit organization established in April 2005 in many states in India. Presently eleven states have already signed MOU with EMRI for running the ERS and 9 out of these (Andhra Pradesh, Gujarat, Uttarakhand, Rajasthan, Goa, Tamil Nadu, Karnataka, Meghalaya and Assam) are in operationalization. There are other states who are considering the same.

The study team has been asked to address issues like requirement of number of ambulances to provide quality emergency response, the estimated case load of each ambulance, major cost implications and to assess the unit cost of this service – “per ambulance trip” and “per ambulance per year” as well as to estimate these unit costs for different volumes of utilization and distances and years of functioning.

The team opined that, if EMRI were adopted by all the states in India with an ambulance density of one ambulance per Lakh population as recommended by EMRI, it would need around 10,000 ambulances to cover the entire country at an estimated cost of Rs. 1700 Crores annually. This is on the assumption that, at the current rates, both the operational as well as the annualized capital costs would be approximately Rs. 17 Lakhs per ambulance per year. Since this amount represents around 10% of current NRHM allocations, the government would need to satisfy itself that the deliverables are being achieved in the most cost-effective way possible and the service provider is also accountable for its performance. In addition, the NHSRC team feels that the investment and expenditure in transporting the patients to the hospitals (free, without charging any fees for transportation) should be proportionate to the cost of providing the clinical management in the health facility (cost of treatment and the proportion of this, which is free).

According to the NHSRC study team the estimated cost of Rs. 1700 Crores annually for replicating the model all over the country, which accounts for only 3% of the projected cost of Rs. 55,000 Crores per year by 2012, by National Rural Health Mission (NRHM) cannot be considered too high a cost for guaranteeing comprehensive Emergency Responsive Services (ERS) to all the people of this country. “The average cost of Rs 450 per ambulance trip, provided free to every emergency medical, police or fire needing help anywhere in the country, and that too within 20 to 40 minutes, is almost a dream, and it is a dream that is tantalizingly within our reach, not within a lifetime but within a plan period!!” observed the team.

However, taking in to consideration the Satyam Crisis affecting the EMRI’s executive board structure, seriously affecting their corporate governance, credit worthiness and liquidity in particular, evaluation team felt that “today there is a situation that without central intervention into the governance of the EMRI, the whole system could collapse. Yet such intervention if poorly planned could create more problems than it would solve.” NHSRC to overcome these issues, recommended to the Government of India, for creating a company called the EMRI- ERS Company and the Board. Patterns of representation to the central and state governments are suggested in detail to enable more say to the PPP partners.

The study team made many interesting observations on the functioning of the model: “The tremendous gratitude and praise of the family members of the emergency victim for the timely arrival of this Angel of Mercy when heard in first person is most convincing and moving and makes the service very popular. The project enjoys wide spread political support. The pattern of utilization- though typically low in the initial period but increased later- is mostly that of medical emergencies. Among them pregnancy related, trauma related and acute abdomen related emergencies account more. The promptness with which the ambulance arrives and the pre-hospital care provided en-route speaks of its quality service. The investment in training a cadre of paramedical staff, move to institutionalize such training to create a new human resource dedicated to emergency care and equipping the ambulance with necessary requirements is laudable. The key function that is being performed by EMRI by way of recruiting private hospitals to participate in the ERS implying cashless service for the first 24 hours till the patient is stabilized is laudable. There is however no record or track of quality of care on arrival and on refusals to care. If the services are not available and if the patient has to be shifted to elsewhere, which is not EMRI responsibility, there is no answer”.

“The emergency transportation provided in a state-of-the-art ambulance is, free, coordinated by a state-of-art emergency call response centre, which is operational 24 hours a day, 7 days a week. In addition, the call to the number 108 is a Toll Free service accessible from landline or mobile. EMRI has tie ups with 3331 private hospitals in Andhra Pradesh, apart from the government hospitals that can handle emergencies. These hospitals provide free stabilization services for the first 24 hours to the patient. The ambulances have been designed with a uniquely Indian perspective.”

Observing that the utilization curve is ever-rising due to several reasons like increase in the range of emergencies, increased awareness the team cautions that emergency response sought could go up dramatically. Then raises issues like: “what would be the implication if every pregnancy requiring institutional delivery seeks the ERS, even where there is no emergency and private means of transport are available? What if, a much larger proportion of asthma and epilepsy sought an emergency response?” Utilization patterns would also go up due to the problems of over-consumption or inappropriate consumption (moral hazard). We need to answer these questions now; as we are expanding the ERS in the country observe the study team.

On the issue of number of ambulances required the team speaks of two factors that influence promptness of response – the first is geography and the second is rate of utilization. Thus on a road which allows an average of 60km per hour (national highway in the Indian context) that would mean an ambulance has to be stationed within 40 km of every habitation. If the roads are such that it allows only an average of 30km per hour (all village roads, hilly terrain and non-metallic roads) than we need an ambulance within every 20 km of every habitation.

On the issue of inter-hospital transfers also the study team made critical observations and gave suggestions. “Government owned and operated ambulances were playing this role and therefore a parallel fleet of ambulances becomes necessary even where there is EMRI. The concern of the government has been that EMRI or whatever ERS is put in place must take care of inter-hospital transfers too- thus saving the government from duplicating its expenses. EMRI on the other hand is concerned that if it agrees to this, a considerable part of its resources would be shifted to this task - which they estimate at 18% increase over current requirements. This would displace the priority of ERS. Shifting a case from a block to a district hospital would mean a longer travel time and therefore for a longer time the ambulance would be busy and unavailable. An even greater concern is that many hospitals would, for a variety of reasons, decide to pass many patients brought to it.”

With regards to the care at the hospital described as “one of the weakest links of the chain”, the team feels that “there is a need to have matching investment in strengthening the quality of emergency medical services (as different from emergency response services) at the hospital. Public investment in this crucial aspect is however not as visible as is the investment made in 108 services, and there is a need to ensure a verifiable strengthening of the emergency care aspect too.”

Rich complements were paid to EMRI for its high order management processes and competences. “Impressive staff strength and this ideal pyramid of supervisory staff to manage the staff would be the envy of every program manager in the health system. It is to the credit of the EMRI that it could put in place such a structure. It is unlikely that any other program, especially if done within the government would have been allowed this. And yet this adequacy in the supervisory structure is essential to this schemes success. When costs are lowered through a tendering process, or there is a rationalization of costs that is attempted, it is precisely this part that may get axed, and that would not be good for the outcomes.”

The study team felt that organization of these services and its massive expansion across the states, achieved in a very short time is a major achievement. The team was truly impressive of the whole system of monitoring including a voice recording of every single one of the tens of thousands of calls received daily and the documentation trail of every single step which allows a 100% recall and analysis of every process for quality, efficiency and effectiveness - both at the level of program management and for redress of every single grievance. “There is justifiable pride in the professionalism and excellence in the design and operational management of the program. It would be difficult to reinvent all this, though not impossible to do so” concluded the team.

Memorandum of Understanding

An essential tool to “Empower” Public Private Partnership

During the period immediately after independence, in order to overcome the red-tape and indifference in the functioning of Government Departments and to serve the citizen better, several Public Sector Undertakings (PSU) were established all over the country. As they were incurring losses public sector reforms were introduced leading to closure of PSU s in large numbers.

Later over a decade and half ago, when the Indian economy was opening up, several joint ventures were formed in just one year between Indian and foreign companies. Majority of them ended up in breaking within five years later as they failed to produce the expected results. The objective of partnerships, through joint ventures, of making one plus one produce three, could at best be realized in producing just less than two-the reason being ‘cultural’ problems. The development of a comprehensive shared vision, going beyond the financial value of the Joint Venture to surface and match the cultural values of partners was absent then. Thus the experience in India revealed that joint ventures are notoriously difficult to manage.
As against these two bad experiences, in India, as in other countries evolved the concept of “Public Private Partnership” and steadily gaining strength. Through Public-Private-Partnership (PPP), an otherwise government (Public) service is funded by state either totally or partly, and operated through a partnership between government and one or more non-governmental organizations or private sector companies (Private).

In addition, the private sector is perceived to be easily accessible, better managed and more efficient than its public counterpart. It is assumed that collaboration with the private sector in the form of PPP would improve equity, efficiency, accountability, quality and accessibility of the entire health system. Advocates argue that the PPP can potentially gain from one another in the form of resources, technology, knowledge and skills, management practices, cost efficiency and so on.
Partnership is therefore a collaborative effort and reciprocal relationship between two or more parties with clear terms and conditions, clearly defined partnership structures, and specified performance indicators for delivery of a set of health services in a stipulated time period. In other words, the core elements of a viable partnership are beneficence (joint gains), autonomy (of each partner), functional freedom (of implementing partner), joint-ness (shared decision-making and accountability) and equity (fair returns in proportion to investment and effort-need not be in terms of monetary gain).

Non-profit organizations have special concern for reaching the poor and the disadvantaged, but, their sustenance depends on philanthropic donations or external funding. They provide good quality care, need little regulation or oversight from government, are able to attract dedicated staff, and cater to the needs of those otherwise excluded from mainstream health care. Moreover, they are also willing to undertake health care challenges that the for-profit sector is unwilling or unable to take on. Given their non-profit motives and grass-root level presence, NGOs can play useful oversight roles in the system. Their size and flexibility allows them to achieve notable successes where governments have failed. Provision of Emergency Response Services by EMRI is the best example of this.

There is no hard and fast rule that, the governments, to follow in choosing a non-profit organization to partner with it for providing services in PPP framework either in the health sector or in the social sector. Nor there are any standard guidelines in this regard. An expert study on this observed that, except in very few cases where government resorted to open tendering most of the partnerships revealed that the government and the private partner chose to consult each other, formally or informally, before venturing into partnership agreements. In such partnerships, charismatic leadership and vision of the personalities, from both sectors, played a critical role. There were also compelling circumstances and relationships based on trust that were critical in triggering partnership initiatives. Either the government may approach the private organization or the private organization may work hard to convince the political and administrative leadership in the government for finalizing PPP.

Several analysis and studies suggest that a competitive process of selecting the private partner for PPP framework is less effective than an invited or negotiated partnership. While competing to win the deal, the private partner’s primary concern is to quote less to become the lowest bidder whereas the government side officials’ main concern would be to meet procedural requirements than meeting beneficiaries’ needs. Tendering process in government is adapted to choose the lowest bidder. Though it is economical initially, the trend later would be up-ward revision of costs and if government disagrees, then the level of quality and effectiveness comes down. Resorting to transparent and competitive process may be useful for commercial projects but not in social sector where reaching the poor is a priority rather than pricing of services. Hence either prior negotiations with the potential partner or a tender where eligibility conditions are tailor-made or the prior experience of the private partner to be used as a basis for choosing is ideal for the success of PPP.
It is often observed that partnerships are formed between organizations but succeed because of individuals who are strong leaders and who champion the partnership projects with vision, energy and enthusiasm. Partnerships work typically with one providing the financing and the other providing the services.

Typical enabling conditions identified worldwide for the success of PPP are: a clear understanding between the partners about mutual benefits, a clear understanding of the responsibilities and obligations between the partners, strong community support, need for some catalyst to start the process of partnership, stability of the political and legal climate, regulatory framework that is followed and enforced, capacity and expertise of the government at different levels in designing and managing partnership and so on. Public Private Partnership is different from privatization and the message has to go without ambiguity. Partnership is not meant to be a substitution for lesser provisioning of government resources nor an abdication of Government responsibility but as a tool for augmenting the services.
This entails a paradigm shift in the role of the government from provision of services to partnering with a private non-governmental organization in making available these services, through a meaningful arrangement popularly known as “Memorandum of Understanding”. Such arrangement is referred as an essential tool to “Empower” Public Private Partnership (PPP).

PPP however would not mean privatization of the sector. Partnership is not meant to be a substitution for lesser provisioning of government resources nor an abdication of Government responsibility but as a tool for augmenting the emergency response services.

For the first time and as the first of its kind(PPP) model any where in the country-may be in the world-Emergency Response Services were introduced and implemented in PPP in Andhra Pradesh with Emergency Management and Research Institute (EMRI) as Nodal Agency to cater to each and every citizen in the state free of cost. Within three and half years the model is replicated in eight more states and the day is not far off when the whole of India will have a similar service. The success of this PPP will however depends on the preparedness and commitment of respective state governments as well as EMRI in adhering to the provisions of MoU in letter and spirit failing which it is the poor citizen who is the sufferer. Then only it can be called as Empowerment of PPP through MoU.

పేదరోగులకు ప్రభుత్వ ప్రయివేట్ భాగస్వామ్యం (పిపిపి) ద్వారా 108,104 వైద్య సేవలు

(సూర్య దిన పత్రికలో ప్రచురించబడింది)

ఆరోగ్య వైద్య రంగంలో సంస్కరణలు ప్రధానమం త్రి మన్మోహన్‌సింగ్‌ ఆలోచన మేరకు రూపకల్పన జరిగిన ‘జాతీ య గ్రామీణ ఆరోగ్య మిషన్‌’ ఏర్పాటుతో ఆరంభమయ్యాయనవచ్చు. (ఆంధ్ర ప్రదేశ్) రాష్ట్రంలో జాతీయ గ్రామీణ ఆరోగ్యమిషన్‌ నిధులతో రూపుదిద్దుకున్న ‘గ్రామీణ అత్యవసర ఆరోగ్య రవాణా సేవల’ కార్యక్రమంతో మొదలై, ‘రాజీవ్‌ఆరోగ్యశ్రీ’ పథకం రూపకల్పనతో, మూడు ముఖ్య కార్య క్రమాలకు ఒక ప్రత్యేక మంత్రిత్వ శాఖను ఏర్పాటుచేసే దశకు చేరుకుంది.

జాతీయస్థాయి లో, రాష్టస్థ్రాయిలో సంస్కరణల ఆరంభం, అమలు విజయవంతంగా జరుగుతుందంటే ప్రధానకారణం ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్య ప్రక్రియే అనాలి. ప్రభుత్వపరంగా ఇటీవల కాలం వరకూ అందిస్తున్న వైద్య-ఆరోగ్యరంగ సేవలలోని లోటుపాట్లను అధిగమించేందుకు సంస్కరణలే శరణ్యమన్న నిర్ణయానికి ఆ రంగంలోని నిపుణులొచ్చారు. ఈ సంస్కరణలో ప్రధానంగా చెప్పుకోవాల్సింది ప్రభుత్వ-ప్రైవేట్‌ భాగస్వామ్యం- తద్వారా సేవలనందించే ప్రయత్నం. ఈ దిశగా పంచవర్ష ప్రణాళికలలోనూ, జాతీయ ఆరోగ్య విధానాలలోనూ, ప్రపంచబాంక్‌ ఆదేశాల మేరకూ కొంత ప్రగతి కనిపించినా, అసలైన పురోగతి గత నాలుగేళ్ళనుంచే కనిపిస్తున్నది.

జాతీయ గ్రామీణ ఆరోగ్యమిషన్‌ కార్యక్రమం కింద పలురాష్ట్రాల్లో అమలు జరుగుతున్న పథకాల్లో 20 ‘మార్గదర్శక సేవల’ సమగ్ర సమీక్ష జరగాలని, ఆ తరహా సేవలను ఇతర రాష్ట్రాల్లో కూడా అమలు జరిగేలా చర్యలు చేపట్టాలని కేంద్ర ప్రభుత్వ ఆరోగ్య-వైద్య-కుటుంబ సంక్షే మమంత్రిత్వశాఖ ఇటీవల నిర్ణయం తీసుకున్నట్లు వార్తలు వచ్చాయి. అలా జాతీయస్థాయిలో గుర్తింపు పొందిన వాటిలో ఆంధ్రప్రదేశ్‌ప్రభుత్వం 2005 నుంచి ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్యంలో నిర్వహిస్తున్న ‘గ్రామీణ అత్యవసర ఆరోగ్య రవాణా సేవలు’ కూడా ఒకటి.

వివిధ రకాలైన ఆరోగ్య సేవలను, ప్రత్యేకించి ప్రసూతి సదుపాయాలను గ్రామీణ మారుమూల ఉన్న గిరిజన ప్రాంతాల్లో ఉపయోగించుకోలేక పోవడానికి ప్రధాన కారణం, ఆసుపత్రికి రవాణా సౌకర్యం లేకపోవడమేనని డాక్టర్‌వై.ఎస్‌.రాజశేఖరరెడ్డి ప్రభుత్వం నాలుగేళ్ళ క్రితం అభిప్రాయపడింది. ఫలితంగా ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్యంలో, జాతీయ గ్రామీణ ఆరోగ్య మిషన్‌ కార్యక్రమం కింద గ్రామీణ అత్యవసర ఆరోగ్యరవాణా సేవలను అమలు పరిచేందుకు నిర్ణయం తీసుకుంది. అత్యవసర వైద్య సహాయం కావాల్సిన వారిని సమీప ఆసుపత్రికి తీసుకెళ్ళేందుకు 2005 లో అంబులెన్సులను ఏర్పాటుచేసింది ప్రభుత్వం. తొలుత పైలట్‌ ప్రణాళికగా, రాష్ట్రంలోని నాలుగు (మహబూబ్‌నగర్‌, కడప, కర్నూల్‌, నిజామాబాద్‌) జిల్లాల్లోనూ, సమీకృత గిరిజనాభివృద్ధి ఏజన్సీ ప్రాంతాల్లోనూ అమలు చేసేందుకు 122 అంబులెన్సులను సమకూర్చింది. సంబంధిత జిల్లా కలెక్టర్‌ ఎంపిక చేసిన ప్రభుత్వేతర సంస్థలను గుర్తించి, అవసరమైన నిధులను కేటాయించి, బాధ్యతను వాటికి అప్పగించింది.

ఆరోగ్య రవాణా సేవలను ‘ఎన్జీవో’ల ద్వారా అందించడంతోపాటు, నాలుగేళ్ళక్రితం ‘భద్రత మీ హక్కు’ అన్న నినాదంతో, సత్యం కంప్యూటర్స్ వ్యవస్థాపక చైర్మన్‌ నెలకొల్పిన ఈ.ఎం.ఆర్‌.ఐ (ప్రస్తుతం జి.వి.కె, ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ) సంస్థ అత్యవసర సహాయసేవలను ఉచితంగా అందిం చేందుకు ముందుకు వచ్చింది. తొలుత తమ నిధులతోనే, ప్రభుత్వ ఆర్థిక సహాయం లేకుండానే నిర్వహణ బాధ్యత చేపట్టేందుకు అంగీకరించడంతో, ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్యంలో ఆ సేవల నందించేందుకు ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ.ని కూడా ‘నోడల్‌ ఏజన్సీ’గా ప్రభుత్వం అప్పట్లో గుర్తించింది. దరిమిలా, ప్రభుత్వం మిగతా 18 జిల్లాల్లో మరో 310 అంబులెన్సులను ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ. ద్వారా నిర్వహించేందుకు నిర్ణయం తీసుకుంది. ఇందుకు అవసరమైన నిధులలో ఆ పథకం క్రింద ఉన్న మేరకే ఇవ్వగలుగు తామని, మిగతావి ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ. భరించాలని ప్రభుత్వం చేసిన ప్రతిపాదనకు ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ. అంగీకరించింది.

18 జిల్లాల్లో 310 అంబులెన్సులను, ఎంపిక చేసిన ప్రదేశాల్లో ప్రారంభించగానే, మొదట్లో పైలట్‌గా ప్రవేశపెట్టిన 122 అంబులెన్సులను కూడా (జి.వి.కె) ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ. ద్వారానే, ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌ భాగస్వామ్యంలో నడపాలని నిర్ణయించింది. 2007 చివరికల్లా, ప్రభుత్వం సమకూర్చిన 432, (జి.వి.కె) ఇ.ఎం.ఆర్‌.ఐ. సమకూర్చుకున్న 70 కలిపి మొత్తం 502 అంబులెన్సులు రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా సేవలందించసాగాయి. అవసరాల కనుగుణంగా ప్రభుత్వం అంబులెన్సుల సంఖ్యను క్రమేపీ 802కు పెంచింది. ఫలితంగా, ఇప్పటివరకు (ఈ ఆర్టికల్ రాసే సమయానికి) సుమారు 30 లక్షలకు పైగా ఎమర్జెన్సీలకు అంబులెన్సులను పంపించి 49,000 మందికి పైగా ప్రాణాలను కాపాడిందీ పథకం. సుమారు 5,30,000 మందికి పైగా గర్భిణీ స్ర్తీలను ఆసుపత్రులకు అత్యవసర పరిస్థితుల్లో చేర్చడం జరిగింది.

లబ్ధిదారుల్లో సుమారు 47 శాతం మంది వెనుకబడిన వర్గాల వారు కాగా, 24 శాతం మంది షెడ్యూల్డ్ కులాలవారు, 12 శాతం మంది షెడ్యూల్డ్ తెగలవారున్నారు. క్రమంగా ‘108 అత్యవసర సహాయసేవల’ నందించే పథకంగా బహుళ ప్రాచుర్యం పొందాయి ఈ అంబులెన్స్‌ల సేవలు. ఈ కార్యక్రమం అమలుకు నిర్వహణ ఖర్చు ను (యాజమాన్య ఖర్చులు మినహా) ప్రభుత్వమే ఇప్పుడు భరిస్తోంది. ఆరోగ్య సంబంధింత సమాచార సహాయ పథకంగా ఫిబ్రవరి 2007లో ప్రారం భమైన 104 ఉచిత వైద్యసలహాలనిచ్చే కార్యక్రమాన్ని రూపొందిం చిన నాటి సత్యం ఫౌండేషన్‌ఆధ్వర్యంలోని ‘ఆరోగ్య- వైద్య సేవల యాజమాన్య, నిర్వహణ పరిశోధనాసంస్థ-హెచ్‌.ఎం.ఆర్‌.ఐ’తో ప్రభు త్వ ప్రైవే ట్‌భాగస్వామ్యంలో ఆ కార్యక్రమాన్ని కొనసాగించాలని ప్రభుత్వం నిర్ణయించింది.

క్రమేపీ 104 సేవల పరిధిని విస్తృతపరుచుకుంటూ, మరిన్ని ఆరోగ్య- వైద్య రంగసేవలను ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌ భాగస్వామ్యంలో అమలు పరిచేందుకు చర్యలు తీసుకోసాగింది ప్రభుత్వం. వాటిలో ముఖ్యమైంది ‘నిర్దిష్ట దిన సంచార ఆరోగ్య సేవల’ పేరుతో ఏర్పాటు చేసిన అధునాతన అంబులెన్సులు. మూడు కిలో మీటర్ల దూరంలో ఏ రకమైన ఆరోగ్య కేంద్రానికీ నోచుకోని 1500 మంది జనాభా ఉన్న ప్రతి గ్రామానికి, నెల కోమారు, ఎంపిక చేసిన నిర్దిష్ట దినాన, సంచార ఆరోగ్య సేవలనందించే అంబులెన్స్‌వచ్చి నాలుగు గంటల పాటు సేవలనందిస్తుంది.

ప్రతి అంబులెన్స్ లో ఫార్మసిస్టులు, లాబ్‌ టెక్నిషియన్లతో పాటు అవసరమైన వైద్య పరికరాలు ఉంటాయి. గర్భిణీ స్త్రీలకు పరీక్షలు, పౌష్టికాహార లోపాల పరీక్షలు, రక్త-మూత్ర పరీక్షలు, ఇతర వైద్య పరీక్షలు నిర్వహించి, ఏ మందులు వాడాలో సూచనలివ్వడం జరుగుతుంది. గర్భిణీ స్ర్తీల ప్రసవ తేదీ నిర్ధారణ, చక్కెర- రక్తపోటు వ్యాధుల నిర్ధారణ చేయడమూ జరుగుతుంది. ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌ భాగస్వామ్యంలో ఈ పథకాన్ని అమలు చేసేందుకు, ప్రభుత్వానికి-హెచ్‌.ఎం.ఆర్‌.ఐ. సంస్థకు ఫిబ్రవరి 2008లో ఒప్పందం కుదిరింది. 2008 ఆగస్టు నుండి మొదలైన ఈ సేవల నిర్వహణకు రాష్ట్ర వ్యాప్తంగా 475 అంబులెన్సులను ఏర్పాటుచేసి, నిర్వహణ (యాజమాన్య ఖర్చులు మినహా) వ్యయమంతా ప్రభుత్వమే భరిస్తోంది. ఇప్పటి వరకు సుమారు 47 లక్షల మందికి పైగా ప్రజలు ఈ పథకం ద్వారాలబ్ధిపొందారు. సుమా రు రెండున్నర లక్షల మంది గర్భిణీ స్ర్తీలు వైద్య పరీక్షలకు పేర్లు నమోదు చేయించుకున్నారు.

పూర్తిగా ప్రభుత్వ నిర్వహణగా అమలు జరుగుతున్నప్పటికీ, 108-104 సేవల తరహా ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్యానికి భిన్నమైనదైనప్పటికీ, వాస్తవానికి ‘రాజీవ్‌ఆరోగ్యశ్రీ’ గొడుగు కిందున్న మరో అతిముఖ్యమెనై ‘ఆరోగ్యశ్రీ-సామాజిక ఆరోగ్యబీమా పథకం’ కూడా ఓ రకమైన ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్యమే. ప్రభు త్వ, ప్రైవేట్‌, కార్పొరేట్‌ ఆసుపత్రుల తోడ్పాటుతో అమలవుతున్న ఈ పథకం దారిద్య్రరేఖకు దిగువనున్న ప్రజల పాలిటి పెన్నిధి. 2007 ఏప్రియల్‌నుండి ఈ ‘ఆరోగ్యబీమా’ పథకాన్ని అమలులోకి వచ్చింది.
వ్యాధి నయం కోసమై రెండులక్షల రూపాయల వరకు అయ్యే ఖర్చును పథకం ద్వారా బీమా సౌకర్యాన్ని ప్రభుత్వమే భరిస్తున్నది. ‘ఆరోగ్యశ్రీ హెల్త్ కేర్‌ ట్రస్ట్’ కింద అమలవుతున్న ఈ పథకం ద్వారా ఇప్పటి వరకు సుమారు మూడున్నర లక్షల మందికి శస్త్ర చికిత్సలు ఉచితంగా వివిధ నెట్‌వర్క్ ఆసుపత్రుల్లో జరిగాయి. ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌ భాగస్వామ్యంలో అమలవుతున్న ఈ మూడు పథకాలు వినూత్నమైన మార్గదర్శకాలు. గ్రామీణ-గిరిజన ప్రాంతాల్లో వైద్యులు లేకపోవడంతో, మాతాశిశు మరణాలు అధికం కావడంతో, ఆరోగ్య-వైద్య వ్యవస్థను సమూలంగా ప్రక్షాళన చేసి, ప్రభుత్వ పరంగా పటిష్ఠంచేసే దిశగా రూపుదిద్దుకున్నవీ పథకాలు. అయితే పథకాల అమలు భాగస్వామ్య ప్రక్రియలో జరగడమే మేలని భావించిన ప్రభుత్వం అనుభవం, నిబద్ధత కలిగి ఉన్న సంస్థలకు ఆ పనిని అప్పగించి నిధులను సమకూరుస్తున్నది.

రాష్ట్రంలో ఒకే గొడుగు కింద అమలవుతున్న ఈ పథకాల మధ్య ఎంత సమన్వయం ఉంటే, విడివిడిగా ప్రస్తుతం లభిస్తున్న సేవలు అంతే మోతాదులో మెరుగ్గా లబ్ధిదారులకు 104 సేవలు వ్యాధుల నివారణకు ఉపయోగపడితే, వ్యాధి నిర్ధారణ జరిగిన వారికి అత్యవసర పరిస్థితిలో 108 సేవల ద్వారా లాభం చేకూరగా, ఇతరులకు ‘ఆరోగ్యశ్రీ’ కింద చికిత్సచేయించుకునే వీలుకలుగుతుంది. ‘నిర్దిష్ట దిన ఆరోగ్య సేవల అంబులెన్స్’ ద్వారా వైద్య పరీక్షలు చేయించుకున్న వారిలో ఏ రకాల వ్యాధుల వారికి ఏ పథకం కింద అవసరమైన వైద్య సహాయం అందించవచ్చో తెలుసుకోవచ్చు. గర్భిణీస్ర్తీల పరీక్షల ఆధారంగా 108 అంబులెన్స్ వారికెప్పుడు ఉపయోగపడుతుందో నిర్ధారించవచ్చు. 108 అంబులెన్స్ లో ఆసుపత్రికి చేర్చిన పేషెంట్‌కు ఆరోగ్యశ్రీ బీమాపథకాన్ని ఎలా వర్తింప చేయాలనేది సమన్వయం ఉంటే అర్థమవుతుంది.

బీమాపథకం కింద ఏ జబ్బుకు ఏనెట్‌వర్క్‌ఆసుపత్రి ఉపయోగపడుతుందోనన్న సమాచారం అంబులెన్స్ లో ఉంటే పేషెంట్‌ను నేరుగా అదే ఆసుపత్రికి తీసుకుపోయే వీలుకలుగుతుంది.

ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌భాగస్వామ్యానికి అటు ప్రభుత్వ పరంగా, ఇటు ప్రైవేట్‌ పరంగా నాయకత్వ పటిమగలిగి, నిబద్ధతతో, బాధ్యతాయుతంగా, దూరదృష్టితో భాగస్వామ్యాన్ని పటిష్ఠంగా కొనసాగించగలిగేవారు కావాలి. అవగాహన, బాధ్యతల నిర్వహణలో ఖచ్చితమైన నిబంధనలు, అవసరం మేరకు ప్రభుత్వ పరమైన నియంత్రణలు, ప్రైవేట్‌ భాగస్వామికి రోజువారీ కార్యకలాపాల నిర్వహణకు సంబం ధించి పూర్తి స్వేచ్ఛ, ఏ రకమైన సేవలను ఎలా అందించాలన్న విషయంలో సంబంధిత ప్రభు త్వ శాఖల్లోని వివిధ స్థాయి అధికారుల అవగాహనా నైపుణ్యం, స్థిరమైన ప్రభుత్వం, ప్రైవేట్‌భాగస్వామి యాజమాన్య-నిర్వహణా నైపుణ్యం లాంటివి ప్రభుత్వ ప్రైవేట్‌ భాగస్వామ్యం విజయవంతంగా పనిచేసేందుకు ఎంతగానో తోడ్పడతాయి.

మూలిక చికిత్స -అందరికీ వైద్యం

(సూర్య దినపత్రికలో ఆగస్ట్ 2009 లో ప్రచురించబడింది)

మన్యం వ్యాధులతో అల్లాడుతోందని, విష జ్వరాలతో గిరిజనులు పోరాటం చేస్తున్నారని, అయినా అధికారుల్లో ఏ మాత్రం చలనం లేదనీ వార్తలొస్తున్నాయి. ఆదివాసీ ప్రాంతాలలో సంభవిస్తున్న మరణాలు, సోకుతున్న వ్యాధులపై ప్రభుత్వానికి శ్రద్ధ లేకుండా పోయిందనీ, మౌలిక వసతుల కొరతకు తోడుగా వైద్య సిబ్బంది కూడా పెద్ద సంఖ్యలో ఆసుపత్రుల్లో అందుబాటులో లేరనీ శాసనసభలో విపక్షాలు ప్రభుత్వాన్ని తీవ్రంగా విమర్శించాయి.

‘అందరికీ వైద్యం’ అన్న ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థ నినాదం కాగితాకే పరిమితం కావాలా? గిరిజన ప్రాంతాల్లో (అలోపతి) వైద్య సేవలకు కేటాయించిన నిధులను ఖర్చు చేయడానికి వేరే ప్రత్యామ్నాయ మార్గాలే లేవా? ఏజెన్సీ ప్రాంతాల్లో వైద్యులు, ఇతర సిబ్బంది పనిచేసేందుకు సిద్ధంగా లేకపోతే ‘సాంప్రదాయిక ప్రత్యామ్నాయ వైద్యుల’ను అందుబాటులోకి తెచ్చేందుకు చర్యలు తీసుకోకూడదా? వారి సేవలను ఉపయోగించుకోకూడదా? గ్రామీణ ప్రాంతాల్లోకే పూర్తిగా చేరని ప్రాథమిక వైద్యం మారుమూలున్న షెడ్యూల్డు ప్రాంతాలకు అందుబాటులోకి రావడానికి గణనీయమైన సమయం పడుతుందన్నది వాస్తవం.

రాష్ట్రంలో గ్రామీణ ప్రజలందరికీ ఇంతకు ముందు లేని విధంగా 104 ద్వారా సంపూర్ణ వైద్య సేవలనందించే ప్రక్రియ ఫలితాలనిస్తున్నప్పటికీ, మారుమూల గిరిజన ప్రాంతాలకు, రహదారి సౌకర్యాలు, కమ్యూనికేషన్‌సౌకర్యాలు కరవైన ప్రదేశాలకు ఇవి ఉపయోగంలోకి రావడానికి ఎంతో కాలం పట్టవచ్చు. కానీ అంతవరకూ వైద్య అవసరాలు ఆగవు.

దేశంలో ఎక్కడా లేని విధంగా సమగ్ర గిరిజనాభివృద్ధికి తమ ప్రభుత్వం కృషి చేస్తున్నదని రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి (డాక్టర్ వై.ఎస్.రాజశేఖర రెడ్డి) పదే పదే చెప్తున్నారు. అందులో నిజా నిజాలు ఎలా ఉన్నా, గిరిజన ప్రాంతాల్లో తగు రీతిలో వైద్య, ఆరోగ్య సౌకర్యాలను సమకూర్చనంత వరకు అభివృద్ది అన్న పదానికి అర్థమే లేదు.

సరైన వైద్య- ఆరోగ్య సేవల కల్పనతో అభివృద్ధి సాధ్యమన్న విషయం అందరికీ, అన్ని ప్రాంతాల వారికీ వర్తించేదయినా, మారుమూల గిరిజన ఆదివాసీల విషయంలో ఇది ప్రత్యేకత సంతరించుకుందని అనాలి. తరతరాలుగా, యుగయుగాలుగా సాంస్కృతిక, సామాజిక, ఆర్థిక దోపిడీకి గురవుతూ వస్తున్న అమాయిక గిరిజనులకు ఆధునిక ఆలోపతి వైద్య- ఆరోగ్య సౌకర్యాలను కలిగించలేకపోయినా, కనీసం వారు అనాదిగా ఆధారపడుతున్న, నమ్ముతున్న మూలికా సంబంధమైన వైద్య సౌకర్యాలనన్నా శాస్ర్తీయ దృక్పథంతో అందుబాటులోకి తెస్తే మంచిదేమో!

పన్నెండు సంవత్సరాల క్రితం మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి సంస్థ రాష్ట్ర గిరిజనాభివృద్ధి సంస్థ, అటవీ సంస్థలలో పని చేస్తున్న ఉన్నత స్థాయి ఉద్యోగులకు ‘షెడ్యూలు ప్రాంతాల అభివృద్ధి’ అన్న అంశంపై నిర్వహించిన ఓ సదస్సులో స్వర్గీయ భండారు పర్వతాల రావు గిరిజన ప్రాంతాలలో ‘ఆయుర్వేద - ఔషధ మొక్కల వైద్యం’ అభివృద్ధి అనే అంశంపై తన అభిప్రాయాలను వెలిబుచ్చారు. ఆ విషయాలకు అప్పట్లో ప్రాచుర్యం లభించకపోయినా, నేటికీ అవన్నీ అక్షర సత్యాలు.

పర్వతాల రావు స్వర్గస్థులై దాదాపు మూడు సంవత్సరాలవుతోంది. 1978-84 మధ్య కాలంలో అయిదుగురు ముఖ్యమంత్రుల దగ్గర ప్రజా సంబంధాల అధికారిగా పనిచేసారాయన. 2006లో ఆగస్టు నెలలో తన 75వ ఏట పుట్టపర్తిలో మరణించారు.అన్ని రంగాలలో అభివృద్ధి చెందుతున్న పట్టణ-పట్టణ పరిసర గ్రామీణ ప్రాంతాలలోనే సరైన ఆరోగ్య వైద్య సేవలు లభించడం లేదు. ఇప్పటికీ, జాతీయ ఆరోగ్య మిషన్‌ పుణ్యమా అని క్రింది స్థాయి నుండి జిల్లా స్థాయి వరకు ఆసుపత్రుల ఆధునీకరణ జరిగే ప్రణాళికకు రూపకల్పన జరిగినా, ఆచరణలో సాధ్యపడలేదు.

మన రాష్ట్రంలో కూడా ఈ విషయంలో పెద్దగా ముందుకు పోలేదనే అనాలి. అందుకే ప్రత్యామ్నాయంగా 104 సేవలు అమల్లోకి వచ్చాయి సంస్కరణల దిశగా. ప్రాథమిక, కమ్యూనిటీ ఆరోగ్య కేంద్రాలలో కనీస వసతులు లేకపోవడమూ, ఉన్న వసతులను ఉపయోగించుకోకపోవడమూ, వైద్యులు అందుబాటులో లేకపోవడమూ, ఉన్న కొద్ది మందికి ఆధునిక వైద్య పద్ధతుల్లో అవగాహన లేకపోవడమో, వారి నైపుణ్యాన్ని పెంచేందుకు ప్రభుత్వం శ్రద్ధ కనపరచకపోవడమో జరుగుతోంది ఇప్పటికీ. ఈ పరిస్థితిలో ఇప్పట్లో మార్పు ఉండకపోవచ్చు.

ఈ నేపథ్యంలో గిరిజన ప్రాంతాలలో ఆధునిక వైద్య సౌకర్యాల కల్పన సమీప భవిష్యత్తులో జరగకపోవచ్చు. కొంచెం కష్ట సాధ్యం కూడా కావచ్చు. మారుమూల, జనావాసాలకు అందుబాటులో లేని ప్రదేశాలకు మౌలిక సదుపాయాల కల్పన నుంచి, క్రమం తప్పకుండా మందుల సరఫరా వరకు వైద్యులను రప్పించడంతో సహా అన్నీ ఇబ్బందులే. ప్రభుత్వాన్ని ఈ విషయంలో తప్పు పట్టినా ఫలితం లేదు. గిరిజన ప్రాంతాల్లో పనిచేయాలన్న మానసిక-సేవా దృక్పథం ఉన్నవారు లభ్యమవడం కూడా కష్టమే. ఆ మాటకొస్తే గిరిజన తెగలకు, షెడ్యూల్డు ప్రాంతాలకు చెందిన కొందరు వైద్య విద్యనభ్యసించి కూడా ఆ ప్రాంతాలలో పని చేయడానికి నిరాసక్తత కనబరుస్తున్నారు.

ఇది మానవ నైజం. ఇవన్నీ అధిగమించి పరిష్కారం కనుగొనాలంటే ఏకైక మార్గం, ప్రత్యామ్నాయంగా గిరిజన తెగల వారు వంశపారంపర్యంగా నమ్మకం పెట్టకున్న మూలికా వైద్య విధానాన్ని సశాస్ర్తీయంగా వారికందించడమే. ఇదేమంత కష్టసాధ్యమైంది కాదు.‘అందరికీ ఆరోగ్యం’ అన్న నినాద రూపకల్పన చేసిన ప్రపంచ ఆరోగ్య సంస్థకు చెందిన ‘ఆల్మా అటా’ అసెంబ్లీ ఈ విషయాలన్నీ పరిగణలోకి తీసుకునే తమ నినాదాన్ని- విధానాన్ని ప్రకటించింది ఏనాడో.

వారు రూపొందించిన ప్రపంచవ్యాప్త కార్యాచరణ పథకంలో భాగంగా సాంప్రదాయిక ఆయుర్వేద, మూలికా వైద్య విధానాన్ని కూడా చేర్చింది. ఆ మాటకొస్తే 1982లో నాటి కేంద్ర ప్రభుత్వం రూపొందించిన జాతీయ ఆరోగ్య విధానం కూడా సరైన రీతిలో వివిధ రకాల ఆధునిక, సాంప్రదాయిక వైద్య విధానాలను సమన్వయం చేయాలని నిర్దేశించింది. అందుకే కనీసం, గిరిజన ప్రాంతాలలలోనన్నా ఆయుర్వేద, మూలికా పరమైన రోగ చికిత్సా విధానాన్ని ఆలోపతి విధానాలతో సశాస్ర్తీయంగా సమన్వయం చేయడమో, విడిగా ఆధునీకరించి అమలు పర్చడమో జరగాలి. మన్యం మరణాలకు ఆ విధంగానన్నా కొంత పరిష్కారం కనుక్కోవాలి.

గిరిజనుల్లో చాలా మంది ఇప్పటికీ-ఎప్పటికీ మూలికా వైద్యం పైనే ఆధారపడతారు. ఆరోగ్యం సరిగ్గా లేనప్పుడు అందుబాటులో ఉన్నప్పటికీ ఆసుపత్రులకి పోకుండా వారు నమ్ముతున్న ‘వైద్యుడి’ దగ్గరకే పోతారు. వంశపారంపర్యంగా, మూలికా వైద్య విధానం ద్వారా ఎన్నో రోగాలకు చికిత్సను విజయవంతంగా చేస్తున్న ‘వెజ్జులు’ గా పిలిచే ఈ వైద్యులు గిరిజనుల పాలిట దేవుళ్ళుగా ఆ ప్రాంతాల్లో చాలా మంది భావిస్తారు. తమకు తెలిసిన వైద్య చిట్కాలను అతి రహస్యంగా, అత్యంత గోప్యంగా ఉంచుతారు వెజ్జులు.

తమ గురువు అనుమతి లేకుండా ఇతరులకు ఈ రహస్యాన్ని తెలియచేస్తే ఆ వైద్యం పని చేయదని ప్రచారం చేస్తారు వీళ్ళు. నాగరికత పెరుగుతుండడంతో, విచక్షణా జ్ఞానంలేని కొందరు స్వార్ధపరులు అక్రమ మార్గంలో మూలికా చికిత్సా విధానాన్ని వాడుకుంటారేమోనన్న భయం కూడా వారికుంది. ఇటీవలి కాలంలో ఆధునిక అలోపతి వైద్య విధానానికి అదనంగానో, అనుబంధంగానో అభివృద్ధి చెందిన కొన్ని దేశాలే మూలికా వైద్య విధానాన్ని సమన్వయం చేస్తున్నప్పుడు ఎన్నో వేల సంవత్సరాల చరిత్ర ఉన్న, అందునా ప్రత్యేకించి గిరిజన ప్రాంతాల్లో అమలు లో ఉన్న ఈ విధానాన్ని పునరుద్ధరించి గిరిజన ప్రాంతాల్లో కూడా అందరికీ వైద్యం అమలును సాధ్యం ఎందుకు చేయకూడదు?

హామీలకే పరిమితం గిరిజన సంక్షేమం

(సూర్య దినపత్రికలో జూన్-జులై 2009లో ప్రచురించబడింది)

గిరిజనుల అభ్యున్నతే ధ్యేయంగా బృహత్తర కార్యాచరణ ప్రణాళిక రూపొందిస్తున్నందున, తదనుగుణంగా చేపట్టనున్న కార్యక్రమాల విషయంలో శ్రద్ధ వహించాలని గిరిజన ఎమ్మెల్యేలను గిరిజన సంక్షేమ శాఖ మంత్రి కోరినట్లు వార్తలు వచ్చాయి. కొత్త ప్రభుత్వాలు ఏర్పడినప్పుడు, గిరిజన శాఖకు కొత్తగా మంత్రిని నియమించినప్పుడు ఇలాంటి వార్తలు రావడాన్ని గమనిస్తూనే ఉన్నాం. ఆరంభంలో ఉన్న హడావిడి, క్రమేపీ తగ్గిపోవడం కూడా తెలిసినదే.

మన్యంలో మలేరియా మరణాల నివారణకు కాని, షెడ్యూల్డ్ తెగల విద్యా వ్యాప్తికి కాని, వ్యవసాయాభివృద్ధికి గాని, ఏజన్సీ ప్రాంతాల్లో భూబదలాయింపు నియంత్రణ చట్టం పటిష్ఠంగా అమలవడానికి త్రికరణశుద్ధిగా ప్రభుత్వం, గిరిజనశాఖ మంత్రి కృషిచేస్తే అభినందించని వారుండరు. అయితే గత అనుభవం పరిగణలోకి తీసుకుంటే, అటు కాంగ్రెస్‌ ప్రభుత్వాలు కాని, ఇటు తెలుగుదేశం ప్రభుత్వాలు కాని ఆ దిశగా గట్టి కృషిచేయలేదనే అనాలి. గిరిజన హక్కుల పరిరక్షణ తమ బాధ్యత అని చెప్పుకుంటున్న ప్రభుత్వ మరో తప్పిదం, విశాఖ ఏజన్సీలో ‘జిందాల్‌’ అనే ప్రైవేట్‌ సంస్థకు అల్యూమినియం కర్మాగారం ఏర్పాటుకు అనుమతినిచ్చే ప్రయత్నం. గిరిజనుల హక్కులను పరిరక్షించే "వన్‌ ఆఫ్‌ సెవెంటీ" చట్టాన్ని ఎన్నివిధాల అధిగమించాలో అన్నివిధాలా ప్రయత్నాలు జరిగాయి- జరుగుతూనే ఉన్నాయి.

1970 ఆంధ్రప్రదేశ్‌షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల భూ బదలాయింపు నియంత్రణ-1చట్టం ఏజన్సీ గిరిజన ప్రాంతాల్లోని భూమికి హక్కుదారులు షెడ్యూల్డ్ తెగలవారు తప్ప మరెవరూ కాదనీ, భూ బదలాయింపులు జరిగితే షెడ్యూల్డ్ తెగలకు చెందిన మరో వ్యక్తికి గానీ, షెడ్యూల్డ్ తెగల వారితో ఏర్పాటైన సహకార సంఘాలకుగానీ జరగాలని పేర్కొంది. ఆ ప్రాంతాల్లో గిరిజనేతరుల ఆధీనంలో ఉన్న భూమిని కూడా ప్రభుత్వం స్వాధీనం చేసుకునో, కొనుగోలుచేసి సేకరించో, దాని పూర్వపు స్వంతదారుడైన గిరిజనుడికి ఇవ్వాలని చట్టం చెప్తోంది. గిరిజనుల హక్కుల పరిరక్షణకు బ్రిటిష్‌ప్రభుత్వం 1917లో శ్రీకారంచుట్టిన చట్టం కోస్తా లోని ఏజన్సీ ప్రాంతాల్లో స్థిరాస్తుల బదలాయింపులను నిషేధించింది. బదలాయించాల్సిన స్థిరాస్తి ఇంకో గిరిజన తెగవారికో, ప్రభుత్వ ‘ఏజంట్‌’ లేక ప్రభుత్వం నియమించే ‘నిర్దిష్ఠ’ అధికారి ముందుస్తు అనుమతితో ఇతరులకో జరగాలని ఆ చట్టంలో ఉంది.

ఈ చట్టానికి కొన్ని మార్పులు-చేర్పులు చేసి, 1959 షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల భూ బదలాయింపు చట్టాన్ని తీసుకొచ్చింది నాటి ప్రభుత్వం. స్థిరాస్తి నిర్వచనం, రాజ్యాంగంలోని 342 ప్రకరణ కనుగుణంగా రాష్టప్రతి నోటిఫై చేసిన విధంగా ‘షెడ్యూల్డ్ తెగ’ అనే పదాన్ని ప్రవేశ పెట్టడం ఈ మార్పుల్లో ప్రధానమైనవి. ఆస్తుల బదలాయింపును నియంత్రిస్తూనే, మినహాయింపును కూడా చట్టం ఇచ్చింది. అది ఎన్నో సడలింపులకు, ఆస్తులను అనుభవిస్తున్న గిరిజనేతరులను తొలగించడంలో అవరోధాలకు దారి తీసింది. లొసుగులను అధిగమించడానికి ‘1970 ఆంధ్రప్రదేశ్‌షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల భూ బదలాయింపు నియంత్రణ-1 చట్టం’ అమల్లోకి వచ్చింది.

గిరిజనులు తమ హక్కుభుక్తంలో ఉన్న భూమిని తాకట్టుపెట్టి సహకారకార సంఘాల నుండి కానీ, ఆర్థిక సహాయ సంస్థల నుండి కానీ రుణ సదుపాయం పొందడానికి అనువుగా 1970లో చేసిన చట్టానికి 1971లో ప్రభుత్వం ఒక సవరణచేసింది. చట్టాన్ని అతిక్రమించి, గిరిజనేతరులకు ఏజన్సీప్రాంతాల్లోని భూములను ఎవరన్నా రిజిస్టర్‌ చేస్తే, వారికి ఏడాది కఠిన కారాగార శిక్ష, రూ. 2000 జరిమానా విధించడానికి వీలుకల్పిస్తూ 1978లో మరో సవరణ తెచ్చింది. ఐదెకరాల మాగాణికి గాని, పదెకరాల మెట్ట భూమికి గాని మాత్రమే స్వంతదారులైన చిన్న సన్నకారు రైతులకు 1970 చట్టం-1 నియంత్రణ నుండి మినహాయింపు ఇస్తున్నట్లు ప్రభుత్వం 1979లో ఒక ఉత్తర్వు జారీ చేసింది. అయితే ఈ ఉత్తర్వు చెల్లదని ఆంధ్రప్రదేశ్‌ హైకోర్ట్ 1983లో తీర్పునిచ్చింది. 1970 చట్టం-1 నియంత్రణ రాజ్యాంగ సమ్మతం కాదని, గిరిజనేతరులు కొందరు హైకోర్టును, సుప్రీంకోర్టును ఆశ్రయించినా ఫలితం లేకపోయింది. ఈ చట్టానికి ఎలాంటి సవరణలొద్దని న్యాయస్థానాలు స్పష్ఠం చేసాయి. ఎన్టీఆర్‌ప్రభుత్వం 1989లో చేసిన సవరణ ప్రయత్నాలు-ప్రతిఘటనలు, అభ్యంతరాలు రావడంతో ముందుకు సాగలేదు. అన్ని రాజకీయ పార్టీలు అవసరార్థమో, స్వప్రయోజనాలకోసమో, తమ పరిధిలో, ప్రత్యక్షంగానో, పరోక్షంగానో చట్టాన్ని అతిక్రమించడంలో భాగస్వాములే.

1979లో కాంగ్రెస్‌ ప్రభుత్వం జారీ చేసిన ఉత్వర్వుల విషయంలో గానీ, 1989లో తెలుగుదేశం ప్రభుత్వం చేసిన సవరణ ప్రయత్నాల విషయంలో గానీ, ప్రధాన రాజకీయ పక్షాలన్నీ ఏక మయ్యాయి. అప్పటి ప్రధాన రాజకీయ పక్షాలైన టీడీపీ, ఉభయ కమ్యూనిస్టులు, కాంగ్రెస్‌(ఐ), జనతాపార్టీలు సవరణలకు ఒప్పుకున్నాయి. ఒక గోండ్‌గిరిజనుడు 1989లో, గిరిజన శాఖ మంత్రి హోదాలో ‘గిరిజన సలహామండలి’ అధ్యక్షుడిగా ఉన్నప్పటికీ సవరణలు తేవడానికి మండలి ఆమోద ముద్రపడింది. చివరకు సవరణ ప్రయత్నాలకు గండి పడింది. సవరణల ఆలోచనలు ప్రభుత్వాలకు రానంతకాలం, దాదాపు 1979 వరకు చట్టం వల్ల చాలా మంది గిరిజనులు తాము కోల్పోయిన భూమిని తిరిగి పొందగలిగారు.

భూ బదలాయింపు నియంత్రణ చట్టం నియమనిబంధనలకు విరుద్ధంగా షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల్లో గనుల త్రవ్యకానికనో, ఖనిజసంపద వెలికితీయడానికనో, కర్మాగారాలు నెలకొల్పడానికనో, గిరిజనేతరులకు ప్రభుత్వం అనుమతులివ్వడం జూలై 1997కి పూర్వం సర్వసాధారణం. ఆ రకమైన దోపిడీకి గిరిజనులు గురికాకుండేందుకు సుప్రీంకోర్టు 1997 జూలై 11న ఒక తీర్పునిచ్చింది. ఈ తీర్పుతో ప్రభుత్వాలు అనుమతులు మంజూరుచేయడంలో వెనక్కుతగ్గాయి. అయితే కొంత వెనుకడుగువేసి, తిరిగి యథావిధిగా అనుమతులిచ్చేందుకు ప్రభుత్వం పూనుకుంటున్నదనడానికి నిదర్శనమే జిందాల్‌లాంటి సంస్థలను రంగంలోకి దింపడం. శ్రీకాకుళం ఏజన్సీలో లభ్యమయ్యే ఒక ఖనిజాన్ని వెలికి తీయడానికి, ఆ ఖనిజం ముడిసరకు అవసరమయ్యే యజమానికి, ఆ ప్రాంతంలో కొంత ప్రభుత్వ భూమిని 1990లో కేటాయించారు. ఇది నిబంధనలకు విరుద్ధమని స్వచ్ఛంద సంస్థలు న్యాయస్థానాలను ఆశ్రయించాయి. త్రిసభ్య న్యాయమూర్తుల ధర్మాసనం తీర్పులో షెడ్యూల్డ్ తెగల-గిరిజనుల ప్రయోజనాలకు సంబంధించిన పలు అంశాలను పేర్కొంది. వ్యవసాయమే ప్రధాన జీవనాధారమైన గిరిజనులకు భూమే సర్వస్వమనీ, ఆ భూమి నుంచే శాశ్వతంగా నిర్వాసితులను చేస్తే, వారు భవన నిర్మాణ కూలీ లాంటి పనిచేయడానికి వలస పోవాల్సిన పరిస్థితులొస్తాయన్నారు.

షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల్లో గిరిజనేతరులకు గిరిజనుల భూములే కాదు, ప్రభుత్వ భూమిని కేటాయించినా రాజ్యాంగసమ్మతం కాదని, షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల్లో ప్రభుత్వం అమలు జరపాల్సిన ‘శాంతి- సుపరిపాలన’ స్ఫూర్తికి విరుద్ధమని న్యాయమూర్తులు స్పష్ఠం చేసారు. గిరిజనేతరుల ద్వారా ఖనిజ సంపదను వెలికి తీసేందుకు అనుమతులిచ్చి, గిరిజనులను మరింత దోపిడీకి గురిచేసే బదులు, అడవులకు- పర్వావరణానికి భంగంకలగని రీతిలో ప్రభుత్వం హేతుబద్ధమైన ప్రణాళికను రూపొందించి, ఆర్థిక సంస్థల ఆసరాతో గిరిజనులతోనే ఏజన్సీ ప్రాంతాల్లోని ఖనిజ సంపదను వెలికి తీయిస్తే, గిరిజనులు సామాజికంగా- ఆర్థికంగాఎదిగి, సమాజంలో తమకంటూ ఒక స్థానం సంపాదించుకోవడానికి వీలుం టుందన్నారు. గిరిజన హక్కులు, ప్రభుత్వ హక్కులు ఒకదానిపై మరోటి పోటీ పడకుండా సర్దుకుపోవాలనే రాజ్యాంగ ఆదేశం- శాసనాధికారం- షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల్లో గిరిజనేతరులకు భూ బదలాయింపు పై పూర్తి నిషేధం అమలు కావాలని న్యాయమూర్తులన్నారు.

షెడ్యూల్డ్ ప్రాంతాల్లోని ఖనిజ సంపద నిరుపయోగం కాకుండా ఉండేందుకు, అవి వెలికితీసే హక్కున్న రాష్ట్ర ఖనిజాభివృద్ధి సంస్థకు గానీ, గిరిజన సహకార సంస్థలకు గానీ ఆ పని అప్పగించాలనీ, అవి పొందే నికర లాభాల్లో 20 శాతంతో గిరిజనప్రాంతాల్లో నీటివనరుల- ఆసుపత్రుల, పారిశుద్ధ్య నిర్వహణకు, రవాణాసౌకర్యాలకు ‘శాశ్వతనిధి’ ఏర్పాటు చేయాలనే తీర్పిచ్చారు. గిరిజనుల ప్రయోజనాలు కాపాడడానికి చట్టాలు తేవడంలో, అమలు పరచడంలో వ్యత్యాసం కనబడుతున్న సంగతి గిరిజనాభివృద్ధిపై జరిగిన పలు సర్వేల్లో బయట పడింది. జాతీయ ప్రాముఖ్యం సంతరించుకున్న ఈ సమస్య పరిష్కారానికి, పార్లమెంట్‌ శాశనం చేయాల్సిన అవసరముంది. రాష్ట్ర ప్రభుత్వం గనుల త్రవ్వకం అనుమతులు మంజూరు చేసేముందు కేంద్ర ప్రభుత్వ సమ్మతి పొందడం అనివార్యమని అంటూ, అలాంటి సమ్మతి నిచ్చేందుకు, కేంద్ర ప్రభుత్వం ప్రధానమంత్రి, కేంద్ర పర్యావరణ శాఖ మంత్రి, సంక్షేమ శాఖ మంత్రులతో ఉపసంఘాన్ని నియమించాలని కోర్టు అదేశించింది. అన్ని రాష్ట్రాల ముఖ్య మంత్రు లు, పర్యావరణ- అటవీ శాఖ మంత్రులు, సంబంధిత కేంద్ర మంత్రులు, ప్రధానమంత్రి సమావేశమై, గిరిజనుల భూములు -ఖనిజ సంపదను వెలికితీసే విషయాలలో దేశానికంతటికీ ఒకే చట్టాన్ని రూపొందించాలని కూడా ఆదేశించింది.

సుప్రీంకోర్టు తీర్పిచ్చి పన్నెండు సంవత్సరాలు దాటింది. కోర్టు ఆదేశాలకనుగుణంగా ఉపసంఘం ఏర్పాటయిందీ- లేనిదీ తెలియదు. ముఖ్యమంత్రుల సమావేశం ఈ విషయంలో జరిగిన దాఖలాలు లేవు. సుప్రీంకోర్టు తీర్పు వెలువడిన రోజుల్లోనే అప్పటి భారత రాష్టప్రతి గవర్నర్ల సమావేశంలో షెడ్యూల్డ్ కులాల-తెగల వారి అభివృద్ధి- సంక్షేమ కార్యక్రమాల అమలులోని లోటుపాట్లపై దృష్టి సారించడానికి ‘గవర్నర్ల కమిటీ’ని ఏర్పాటు చేస్తామన్నారు. అది జరిగిన దాఖలా లూలేవు. అసలీ రాష్ట్రంలో ‘గిరిజన సలహామండలి’ ఉనికేలేదు. అల్యూమినియం కర్మాగారం గురించి వారికైనా తెలుసో లేదో?ఈ నేపథ్యంలో, నూతన గిరిజన సంక్షేమశాఖ మంత్రి గిరిజన ఎమ్మెల్యేలతో సమావేశమై, గిరిజనులకు పట్టాలు పంపిణీచేసే కార్యక్రమానికి శ్రీకారం చుడతామని ప్రకటించడం అభినందనీయం. కాకపోతే హామీలు కార్యరూపం దాల్చాలి.

ఆర్థిక మంత్ర(త్రి)పఠనం

(ప్రజాతంతంత్ర దిన-వార పత్రికలలో ఐదేళ్ల క్రితం, సూర్య దిన పత్రికలో 2009-2010 బడ్జెట్ ను అప్పటి ఆర్థిక మంత్రి రోశయ్య శాసనసభకు సమర్పించినప్పుడు మార్చ్ 2009 లో ప్రచురించబడింది)

వాస్తవ పరిస్థితులకు, బడ్జెట్‌అంచనాలకు, ఏడాది చివర్లో జరిగిన వ్యయానికి పొంతన అనేది ఉంటున్నదా అంటే దానికి సరైన జవాబు ఎప్పుడూ దొరకదు. అయినా ఏటా ప్రభుత్వం బడ్జెట్‌ప్రవేశపెడు తూ ఉంటుంది. ప్రతిపక్షాల విమర్శ, స్వపక్షాల పొగడ్త ఎప్పుడూ పరిపాటే.

ఆర్థిక మాంద్యం నేపథ్యంలో, రాష్ట్ర ఆదాయ వనరులు తగ్గిపోయిన తరుణంలో రాష్ట్ర ప్రభుత్వ ఆర్థిక వనరులపై ప్రపంచ ఆర్థిక మాంద్యం తీవ్ర ప్రభావం చూపిస్తున్నప్పటికీ ఆర్థికమంత్రి సాహసోపేతంగా మరోసారి లక్ష కోట్ల రూపాయల బడ్జెట్‌ను ప్రతిపాదించడం, శాసన సభ ఆమోదించడం జరిగిపోయింది. ఆంధ్ర రాష్ట్రం ఏర్పాటైన నాటినుంచి నేటివరకూ సుమారు 55 సంవత్సరాల కాలంగా పలువురు ఆర్థిక మంత్రులు తమ బడ్జెట్‌ప్రసంగం ద్వారా ఏటేటా ఆర్థిక మంత్ర పఠనం చేస్తూ వస్తున్నారు.

నాటి ముఖ్యమంత్రి (1955-56)- ఆర్థిక మంత్రి- బెజవాడ గోపాల రెడ్డి ప్రసంగం నుంచి రోశ య్య ప్రసంగం వరకూ ఆసక్తికరంగా పరిశీలించుకుం టూ పోతే, ఆర్థ శాస్త్రంలో, సామాజిక-రాజకీయ శాస్త్రాలలో డాక్టరేట్‌పొందే అంశాలు ఎన్నో కనుగొనవచ్చు. అసలీ బడ్జెట్‌అంటే ఏమిటనికానీ, దాని ప్రాముఖ్యం ఏమిటనీ కానీ గమనిస్తే ఆసక్తికరమైన పలు విషయాలను తెలుసుకోవచ్చు. బడ్జెట్‌ అనేది కేవలం ఆర్థిక శాఖకు మా త్రమే సంబంధించినదనీ, ఇతరులకు దానిని గురించిన వివరాలు తెలుసుకోవాల్సిన అవసరం లేదనీ చాలా మందిలో అపోహ ఉంది.

బ్రిటన్‌ ఆర్థికమంత్రిని ‘ఛాన్సలర్‌ ఆఫ్‌ ది ఎక్స్ చెక్కర్‌’ అని పిలుస్తారు. ఆయన ప్రతి సంవత్సరం, రాబోయే ఆర్థిక సంవత్సరపు ఆర్థిక అవసరాలు, ఆదాయ వనరుల వివరాలు తెలియచేసే కాగితాలను చిన్న తోలు సంచీలో ఉంచుకొని, పార్లమెంట్‌కు వెళ్లే ఆచారం ఆనాదిగా కొనసాగుతోంది. ఇందుకు కారణం ఫ్రెంచ్‌భాషలో బడ్జెట్‌అంటే ‘చిన్న సంచీ’ అనే అర్థమని అంటారు కొందరు.

మనది బ్రిటిష్‌వారసత్వం. అదే పార్లమెంటరీ సంప్ర దాయం. వాస్తవానికి బ్రిటిష్‌కాలం నాటికీ, నేటికీ బడ్జెట్‌ స్వరూప స్వభావాలు విప్లవాత్మకంగా మారే దాఖలాలు అంతగా లేవని ఆర్థిక నిపుణులు అంటుంటారు. చంద్ర బాబు కాలంలో కొన్ని సంవత్సరాలు ‘జీరో బేస్‌డ్‌ బడ్జెట్‌’ అని పిలిచినా, ఇపుడు మరో పేరుతో పిల్చినా దాని స్వరూప స్వభావాలను మాత్రం ప్రభుత్వాలు-అవి ఏవైనా, కాపా డుకుంటూ వస్తూన్నాయి.

ప్రణాళికా కేటాయింపులంటే ఏమిటి, కేంద్రం విడుదల చేసే నిధులకు-మ్యాచింగ్‌గ్రాంట్లకు ఒక తీరు-తెన్నూ అనేది ఉందా, ఏ రంగానికి కేటాయింపులు పెంచాలి, ఏ రంగానికి తగ్గించాలి అనే విషయాల గురించి సవివరమైన అధ్యయనం ఉందా అనేది తెలుసుకోవాలి. వాస్తవ పరిస్థితులకు, బడ్జెట్‌అంచనాలకు, ఏడాది చివర్లో జరిగిన వ్యయానికి పొంతన అనేది ఉంటున్నదా అంటే దానికి సరైన జవాబు ఎప్పుడూ దొరకదు. అయినా ఏటా ప్రభుత్వం బడ్జెట్‌ప్రవేశపెడుతూ ఉంటుంది. ప్రతిపక్షాల విమర్శ, స్వపక్షాల పొగడ్త ఎప్పుడూ పరిపాటే. పన్నులు విధించని ప్రభుత్వం ఉండదు. విమర్శంచని ప్రతి పక్షమూ ఉండదు. చివరకు ప్రభుత్వం ప్రతిపాదించిన బడ్జెట్‌కే శాసనసభ ఆమోదం లభించి తీరుతుంది.

ఈ నేపథ్యంలో బడ్జెట్‌స్వరూప స్వభావాలు, పూర్వా పరాలు, పుట్టు పూర్వోత్తరాలు తెలుసుకోవడం అవసరం. భారత రాజ్యాంగంలోని 266(3) ప్రకరణ, ప్రభుత్వ ఖర్చుపై లోక్‌సభ, శాసనసభల ఆధిపత్యాన్ని, నియం త్రణను స్పష్టంగా తెలియచేస్తుంది. మన రాష్ట్రం విషయానికొస్తే, ఆంధ్రప్రదేశ్‌ బడ్జెట్‌ నియమ నిబంధనల సంపుటి (మ్యాన్యువల్‌) లోని మూడు భాగాలు స్థూలంగా ఈ విషయాలను తెలియచేస్తాయి.

మొదటి భాగంలో బడ్జెట్‌ను ఎలా రూపొందించాలనే పద్ధతిని, రెండవ భాగంలో బడ్జెట్‌కు సంబంధించిన వివిధ పత్రాలను క్షేత్ర స్థాయి నుండి సచివాలయ స్థాయి వరకు తెచ్చే ప్రక్రియ వివరాలను, మూడవ భాగంలో అనుబంధాలకు సంబంధించిన వివరాలను తెలుసుకోవచ్చు. ప్రభుత్వ ఖర్చులకు సంబంధించిన పద్దులు ఏ విధంగా ఉండాలి, ఖాతా పద్దు- శీర్షిక (హెడ్‌ఆప్‌ అకౌంట్‌) అంటే ఏమిటి, మేజర్‌హెడ్‌, మైనర్‌హెడ్‌లంటే ఏమిటి వంటి వివరాలుంటాయి. బడ్జెట్‌మ్యాన్యువల్‌లోని నియమాలను ‘పేరాలు’ అని పిలుస్తారు. బడ్జెట్‌గురించిన మరిన్ని వివరాలు కొన్ని అకౌంట్స్ కోడ్‌లోనూ, ఇంకొన్ని ఫైనాన్షియల్‌ కోడ్‌లోనూ ఉంటాయి.

ప్రభుత్వం అంటే ఒక అతిపెద్ద వ్యవస్థ-సంస్థ. అందులో వివిధ శాఖలు, ఉపశాఖలు, వందల-వేల కార్యాల యాలు, వీటిద్వారా ప్రజలకు సమకూర్చాల్సిన లక్షలాది పనులు ఉంటాయి. వీటన్నింటి నిర్వహణకు, రకరకాల కార్యక్రమాల అమలుకు వనరుల సేకరణ జరగాలి. పన్నుల వసూళ్ళు జరగాలి. రాజ్యాంగ నిర్మాతలు బడ్జెట్‌గురించి విశ్లేషిస్తూ, దీన్ని వార్షిక ఆర్థిక వివరణ-లేదా-వార్షిక విత్తీయ వివరణగా పేర్కొన్నారు. వివిధ ప్రభుత్వ శాఖల సూచన మేరకు ఆర్థికశాఖ రూపొందించిన బడ్జెట్‌కు శాసనసభ ఆమోదం తప్పనిసరి.

బడ్జెట్‌ను మూడు విభాగాలుగా చూపిస్తారు. సంచిత నిధి, ఆకస్మిక ఖర్చులనిధి, ప్రభుత్వ ఖాతా, ప్రభుత్వానికి వివిధ శాఖల ద్వారా సమకూరే వనరులు, టాక్స్ రెవెన్యూ, నాన్‌టాక్స్ రెవెన్యూ, రుణసేకరణ, కేంద్రప్రభుత్వ ఆర్థిక సహాయం లాంటి వన్నీ ‘సంచిత నిధి’ కిందికి వస్తాయి. ఏ శాఖ వసూలు చేసిన డబ్బును కేవలం ఆశాఖ కొరకే ఖర్చు చేసేందుకు వీల్లేదు. మొత్తం వసూళ్ళు సంచిత నిధికి చేరుతాయి. అందులోంచి బయటకు తీసి ఖర్చు చేయాలంటే, బడ్జెట్‌ను చట్ట సభల్లో ప్రవేశపెట్టి, సభ ఆమోదం పొంది తీరాల్సిందే.

కొన్ని సందర్భాల్లో, కొన్ని పథకాలను అత్యవసరంగా చేపట్టి అమలు పరచవలసిన అవసరం కలగవచ్చు. ఆర్థిక సంవత్సరం మధ్యలో కానీ, బడ్జెట్‌కు శాసనసభ ఆమోదం పొందిన తర్వాత కానీ అనివార్య కారణాలవల్ల బడ్జెట్‌లో నిధులు కేటాయించని పథకానికి ఖర్చు చేయాల్సిన అవసరం రావచ్చు. అప్పుడు హఠాత్తుగా శాసన సభను సమావేశపరచి సభ ఆమోదం పొందడం సాధ్య పడదు. అంతవరకూ ఆ పథకాన్ని అమలు పరచకుండా ఉండాల్సిన అవసరంలేదు. ఇందుకు రాజ్యాంగంలో ఒక వెసులుబాటు కలిగించారు. ‘ఆకస్మిక ఖర్చుల నిధి’ పేరుతో ప్రభుత్వ ఆధీనంలో, పూర్తి నియంత్రణలో ఈ నిధి ఉంటుంది.

రూ.50 కోట్ల వరకూ ఇందులో ఉంటాయి. ఒక రకమైన ‘శాశ్వత అడ్వాన్స్’లాగా మొదటే శాసనసభ అమోదం పొంది, ఆకస్మిక నిధి కోసం రూ. 50 కోట్లు ప్రక్కన పెడతారు. ఇది ప్రభుత్వ అవసరాలకు ఉపయోగపడే ‘కార్పస్‌’ అని కూడా అనవచ్చు. పథకాల అమలుకు ఈ నిధి నుండి తీసుకొని, ఆ తర్వాత అనుబంధ బడ్జెట్‌లో మంజూరు చేయించుకుంటుంది ప్రభుత్వం. వాడుకొన్న మొత్తాన్ని తిరిగి ఆ నిధిలో జమ చేస్తారు.

ప్రభుత్వం కూడా ఒక రకంగా బ్యాంకు వంటిదే. బ్యాంకర్‌గా కొన్ని లావాదేవీలు జరుపుతుంటుంది. ఉద్యో గుల భవిష్య నిధికి, బీమా ప్రీమియంకు, కంట్రాక్టర్ల నుండి సేకరించాల్సిన డిపాజిట్ల వంటి వాటిని ప్రభుత్వ ఖాతాలో జమచేస్తుంటారు. ఏదో ఒక రోజున ఆ డబ్బును సంబంధిత వ్యక్తులకు తిరిగి ఇవ్వాల్సి ఉంటుంది. అందుకే దీన్ని ప్రత్యేకంగా వేరే ఖాతాగా చూపిస్తుంది ప్రభుత్వం.

సంచిత నిధిలో మూడు భాగాలుంటాయి. రెవెన్యూ ఖాతా, మూలధనం ఖాతా, రుణ ఖాతాలుగా వీటిని పిలు స్తారు. పన్నుల రూపేణా, సర్వీసుల రూపేణా, జరిమానాల రూపేణా, ఇతర రకాలుగా వచ్చే ఆదాయాన్ని రెవెన్యూ ఖాతాలో చేరుస్తారు. ప్రభుత్వ నిర్వహణకయ్యే ఖర్చులన్నీ ఈ ఖాతా నుండే చేస్తారు. భవనాల, రహదారుల నిర్మాణానికి ప్రాజెక్టుల, ఇతర రకాల ప్రజల మేలు కోసం పెట్టుబడి వసూళ్లు చేస్తారు. గత సంవత్సరం రెవెన్యూ ఖాతాకు రావలసినవి ఈ సంవత్సరం వస్తే అవి కూడా మూలధనం ఖాతాలోకే చేరతాయి.

రుణ ఖాతాలోకి చేసిన అప్పులు, విడుదల చేసిన రుణాలు వస్తాయి. స్థానిక సంస్థలకు, రైతులకు ప్రభుత్వం విడుదల చేసే రుణాలన్నీ రికవరీ వివరాలతో సహా రుణ ఖాతా లోకే చేరతాయి. ప్రభుత్వానికి చెందిన ఆదాయ వ్యయాలన్నీ ఈ మూడు విభాగాల్లోనే తేట తెల్లంగా తెలుస్తాయి. బడ్జెట్‌పరంగా ‘సెక్టొరయల్‌ క్లాసిఫికేషన్‌’ (వర్గీకరణ) పేరుతో ప్రభుత్వ శాఖలను నాలుగు తరగతులుగా విభజించారు.

వాటిని సాధారణ సేవల శాఖలు, సాంఘిక సామాజిక సేవల శాఖలు, ఆర్థిక సేవల శాఖలు, ఆర్థిక సహాయక శాఖలుగా పిలుస్తారు. ప్రభుత్వ నిర్వహణ, శాంతి భద్రతలు, రెవెన్యూ, జైళ్లు, శిక్షణా సంస్థలు సాధారణ సేవల కిందకి వస్తాయి. విద్య, వైద్యం, ఆరోగ్యం, సాంఘిక సంక్షేమశాఖ, గిరిజన సంక్షేమ శాఖలవంటివి సాంఘిక-సామాజిక సేవల శాఖల కిందకి వస్తాయి. నీటి పారుదల, రోడ్లు-భవనాలు, వ్యవసాయం, విద్యుత్‌ రంగాల వంటివి ఆర్థిక శాఖల కిందకొస్తాయి.

స్థానిక సంస్థల సేవలలాంటివి ఆర్థిక సహాయక శాఖల కిందికి వస్తాయి. ఈ సేవలన్నీ ఖాతాల్లో పద్దుల రూపేణా చూపించ డానికి మరోరకమైన విభజన ఉంటుంది. వివిధ రకాలైన పద్దులను మేజర్‌, మైనర్‌(ప్రధాన-చిన్న) హెడ్‌లుగా విభ జిస్తారు. బడ్జెట్‌ పరిభాషలో ఈ విభజనను ‘ఏడంచెల’ విభజనగా పిలుస్తారు. మొదటి అంచెలో ఏశాఖ ఏ విభాగం కిందకు వస్తుందో నిర్ణయిస్తారు. ఆ శాఖకు ఒక నంబరు కేటాయిస్తారు. తదుపరి మిగిలిన అయిదు అంచెలను ప్రధాన పద్దు, అనుబంధ ప్రధాన పద్దు, చిన్న పద్దు, సవివరమైన పద్దులుగా పిలుస్తారు.

కొత్తగా అను బంధ సవివరణ పద్దును చేర్చారు. వివిధ శాఖల, విభా గాల లావాదేవీలకు వరుస నంబర్లను కేటాయిస్తారు. సంచిత నిధి కిందకొచ్చే మూడు విభాగాలకు ఆ నంబ ర్లను వరుస క్రమంలో ఏర్పాటు చేశారు. రెవెన్యూ ఖాతా పద్దులకు మేజర్‌హెడ్‌కింద, రెవెన్యూ రిసిప్ట్స్ కు 1-1999, సాధారణ ఖర్చులకు 2000-3999 నంబర్లుంటాయి. మూలధనం పద్దులకు 4000- 5999, రుణఖాతా పద్దు లకు 6000-7999 నంబర్లుంటాయి. ఆకస్మిక ఖర్చుల నిధికి నంబర్‌ 8000 కేటాయించారు. 8001 నుంచి ఉండే మేజర్‌హెడ్స్ అన్నీ కూడా ప్రభుత్వ ఖాతాకు చెంది నవే. ఇదే విధంగా ఇతర మైనర్‌, సబ్‌ మైనర్‌ హెడ్‌లకు నంబర్లుంటాయి. ఇవి అమర్చిన విధానంలో ఒక్క హెడ్‌ ఆఫ్‌ అకౌంట్‌ ఖాతా పద్దు తెలుస్తే చాలు. మిగిలినవన్నీ సులువుగా తెలుసుకోవచ్చు.

మరో ముఖ్యమైన విషయం, ఈ విభజన ఒక్క మన (ఆంధ్ర ప్రదేశ్) రాష్ట్రానికే పరిమితం కాదు. మేజర్‌, మైనర్‌, సబ్‌ మేజర్‌ హెడ్స్ అఖిలభారత స్థాయిలో అన్ని చోట్ల ఒకే రకంగా, యూనిఫాంగా ఉంటాయి. ఇవన్నీ కంప్ట్రోలర్‌ ఆడిటర్‌ జనరల్‌ సలహా మేరకు కేంద్రప్రభుత్వం నిర్ణయం మేరకు, అన్ని రాష్ట్రాల్లో అమలవుతున్న ఖాతా పద్దులు.

బడ్జెట్‌లో ఒక యూనిట్‌కు కేటాయించిన మొత్తాన్ని వినియోగం (అప్రోప్రియేషన్‌) అంటాం. బడ్జెట్‌ సంవత్సరమంటే ఏప్రిల్‌ మొదటి తేది నుండి మార్చి 31 వరకు. ఏ సంవత్సరానికి ఆమోదించిన బడ్జెట్‌ను అదే సంవత్సరంలో ఖర్చు చేయాలి. చేయకపోతే మురిగి పోతుంది. బడ్జెట్‌ను వివిధ ఖండాలుగా విడగొట్టారు.

ప్రతి శాఖమంత్రి తన శాఖ నిర్వహణ కు కొంత మొత్తాన్ని మంజూరు చేయాల్సిందిగా శాసనసభను కోరు తారు. దీన్నే ‘డిమాండ్‌’ అభ్యర్థన అంటారు.

శాసనసభ ఆ డిమాండ్‌ను ఆమోదించిన తర్వాత ‘గ్రాంట్‌’ మంజూరు అయిందంటాం. ఇలా అన్ని శాఖల గ్రాంట్లు కలిపి, బడ్జెట్‌ సమావేశాల చివర్లో ద్రవ్య వినియోగ బిల్లు (అప్రొ ప్రియేషన్‌బిల్లు) ను ప్రవేశపెడతారు. దీనికి సభ ఆమోదం అభించగానే, దాన్ని ‘అప్రొప్రియేషన్‌ యాక్ట్’ అంటారు. అంటే బడ్జెట్‌కు పూర్తి ఆమోదం లభించి, అంచనాలకు తగ్గట్లు ప్రతి శాఖ ఖర్చు చేసుకోవచ్చునని అర్థం.

ప్రభుత్వం చేసే ప్రతి ప్రతిపాదనను క్షుణ్ణంగా చర్చించే అవకాశం- అధికారం శాసనసభకుంది. కొన్ని అంశాల విషయంలో రాజ్యాంగ పరంగా మినహాంపులున్నాయి. వీటినే ‘చార్జ్డ్ ఐటమ్స్’ అంటారు. గవర్నర్‌ సిబ్బంది, సభాపతి సిబ్బంది, కోర్టు డిక్రీలు వంటి వాటికయ్యే ఖర్చును బడ్జెట్‌లో చూపించినా, ఓటింగ్‌కు పెట్టరు. ఆమోదించినట్లే భావించాలి.ఇంత సుదీర్ఘమైన ప్రక్రియలో బడ్జెట్‌ను రూపొందించి, ఆమోదం లభించినా ‘బడ్జెట్‌లో చూపించింది చూపించినట్లే ఖర్చు చేయరు, ఖర్చు చేసింది బడ్జెట్‌లో చూపరు’ అని ఆర్థిక నిపుణులు వ్యాఖ్యా నిస్తుంటారు.

సాహిత్యం-మానవ విలువలు

మానవతావాదం అనాదిగా సాగుతున్న ఒక మహోద్యమం. విజ్ఞాన సముపార్జనకవసరమైన సూక్ష్మాతిసూక్ష్మ విషయాలకు సంబంధించిన ప్రతి అంశం, సంస్కృతీ-సాహిత్యాల సాంప్రదాయిక నేపధ్యం మీదనే ఆధారపడి వుండే రీతిలోనే మానవతావాద ఉద్యమానికి అంకురార్పణ జరిగింది. మేధావులు, సాహిత్యాభిలాషులు, శాస్త్రీయ దృక్ఫధంతో ఆలోచన చేసిన పలువురు, శతాబ్దాల పూర్వమే, మానవ విలువల పరిరక్షణకు ఆరంభించిన ఆ మహోద్యమం ఈ నాటికీ ప్రత్యక్షంగా-పరోక్షంగా వాటిని కాపాడేందుకు దోహదపడుతూనే వుంది.

క్రైస్తవమత మానవతావాదమనీ, సాంస్కృతిక మానవతావాదమనీ, సాహితీ మానవతావాదమనీ, రాజకీయపరమైన మానవతావాదమనీ, మతపరమైన మానవతావాదమనీ రకరకాల పేర్లతో-ఎవరికి నచ్చిన విధంగా వారు పిలువసాగారు. రామరాజ్యమైనా, గ్రామరాజ్యమైనా, కార్మికరాజ్యమైనా, శ్రామికరాజ్యమైనా.. .. ... ... మానవతా దృక్పథం కలిగిందైతేనే, మానవ విలువలకు అర్థముంటుంది. అలా కానప్పుడు, ఏదో ఒక రూపంలో, మానవ విలువలు కాపాడబడేందుకు నిరంతర పోరాటం జరుగుతూనే వుంటుంది. ఆ పోరాటానికి మొదలు-చివర అంటూ ఏమీలేదు. ఎన్నో వందల-వేల పర్యాయాలు యుగాలు మారతాయంటారు. అందుకే, పరిణామక్రమంలో ఏం జరిగిందోననో-జరుగుతుందోననో చెప్పేకన్నా, ఏ యుగానికి సంబంధించిన కథలను ప్రామాణికంగా తీసుకోవాలన్న విషయంలో పరిశోధనలు జరిగితే మంచిదేమో. ఏదేమైనా, మానవ విలువల పరిరక్షణకు అసలు-సిసలైన సాధనం మాత్రం సాహిత్యమే. అందులో సందేహం లేదు.

పండితులైనా-పామరులైనా సంభాషించుకునేది వ్యావహారిక భాషలోనే గాని గ్రాంథికంలో కాదు. రచయితకు, పాఠకుడికి మధ్య వుండాల్సిన సంబంధం సంభాషణ లాంటిదే. ఇరువురు మాట్లాడు కుంటున్నప్పుడు ఒకరు చెప్పేది ఇంకొకరికి అర్థంకాకపోతే సంభాషణకు అర్థంలేదు. పదిమందితో చదివించగలిగిన రచనే సాహిత్యమవుతుంది. రచయిత రాసింది పాఠకుడికి అర్థంకాకపోతే అసలు భాషే కాదంటాడు జీన్ పాల్ సాత్రే తన "సాహిత్యం అంటే ఏంటి" అన్న పుస్తకంలో. "వాక్యం రసాత్మకం కావ్యం" అన్న విషయం అందరికీ తెలిసిందే. రచయిత తన మేథస్సునుండి పెల్లుబుకిన ఆలోచనను, పాఠకులు అర్థంచేసుకుని-ఆకళింపు చేసుకునే రీతిలో వాక్యంగా మలిచినప్పుడే, ఆ రచనకు గుర్తింపు వస్తుందంటాడు జీన్ పాల్ సాత్రే.. అలా నలుగురితో చదివించలేని రచన చిత్తుకాగితంతో సమానమంటాడు. రచనంటే కేవలం సాహితీ ప్రక్రియ మాత్రమే కాదు. ఉత్పత్తిదారుడుకీ (రచయిత), వినియోగదారుడుకీ (పాఠకుడు) మధ్య తలెత్తనున్న ఘర్షణ.

దక్షిణాది ప్రాచీన భాషలైన తమిళం, తెలుగు సాహిత్యాల మధ్యనున్న సంబంధం, వాటిని మాట్లాడేవారి మధ్యనున్న అనుబంధం, మానవ విలువలపై ఎంతగానో ప్రభావం చూపిందనాలి. అతి ప్రాచీనకాలంనాటి భాషల్లో ఇప్పటికీ వాడుకలో వుండి, వ్యావహారిక భాషగా-సాహిత్యంగా ఉపయోగంలో వున్న వాటిలో తమిళం, తెలుగు భాషలను పేర్కొనాలి. సంస్కృతం, లాటిన్ భాషల్లో సంభాషించు కోవడం దాదాపు లేనట్లే. కొద్ది మార్పులతో గ్రీకు భాష ఇంకా వాడుకలో వుందనాలి. భారత రాజ్యాంగం గుర్తించిన భాషల్లో తెలుగు ఒకటి. తెలుగువారు నివసిస్తుండే ఆంధ్ర ప్రదేశ్, తమిళులుండే తమిళనాడు సరిహద్దు రాష్ట్రాలు. తెలుగు వారుంటున్న ప్రాంతంలోనే ఆది మానవుడు తొలుత సంచరించాడని, దక్షిణా పథానున్న తూర్పు కోస్తా ప్రాంతంలో తిరిగి-తర్వాత పంజాబుకు తరలిపోయాడని చరిత్రకారులంటారు. రాతియుగం నాటి మానవుడు సంచరించిన ప్రీతిపాత్రమైన ప్రదేశంగా కూడా ఆంధ్ర ప్రాంతాన్ని పేర్కొన్నారంటారు.

తెలుగు వారిప్పుడు నివసించని ప్రదేశమంటూ లేదు. రవి అస్తమించని బ్రిటీష్ సామ్రాజ్యంలాగా తెలుగువాడి ప్రాంతమయింది. తమిళనాడు, కర్నాటక, మహారాష్ట్ర, మధ్యప్రదేశ్, రాజస్థాన్, గుజరాత్.. .... .... ఇలా భారతదేశంలోని అన్ని రాష్ట్రాలతో పాటు, అమెరికాతో సహా ప్రపంచంలోని పలు దేశాల్లో స్థిరనివాసం ఏర్పరుచుకున్న తెలుగువారు ఎందరో వున్నారు. ఈ మధ్యనే ఎవరో అన్నారు... .... ... ముక్కోటి ఆంధ్రులల్లా ఆరుకోట్లకెదిగి, ఎనిమిదికోట్లు దాటి, ఇప్పుడు ప్రపంచవ్యాప్తంగా పద్దెనిమిది కోట్లకు చేరుకున్నారని. ఎవరి లెక్కలు వారివి. అమెరికా కాలిఫోర్నియా లోని సిలికాన్ వాలీనిప్పుడు ఆంధ్రా వాలీగా-తెలుగువాడి వాలీగా పిలవాలి. ఇదిలా వుంటే, తెలుగువారుండే ఆంధ్ర ప్రదేశ్ రాష్ట్రంలో రాయలసీమ, కోస్తాంధ్ర, తెలంగాణ పేర్లతో పిలిచే మూడు ప్రాంతాలున్నాయి. ఈ మూడు ప్రాంతాల్లో భిన్నమైన యాసలో తెలుగు మాట్లాడే వారుకూడా వున్నారు.

తెలుగు-తమిళ ప్రజలకు సుపరిచితుడైన సాహితీ ప్రియుడు, ఆంధ్ర రాష్ట్ర మాజీ ముఖ్యమంత్రి డాక్టర్. బెజవాడ గోపాలరెడ్డి, 1956లో ఆర్థికమంత్రి హోదాలో రాష్ట్ర శాసనసభకు బడ్జెట్ ను సమర్పిస్తూ ఆసక్తికరమైన ప్రసంగం చేస్తూ, రాయలసీమ, కోస్తాంధ్ర, తెలంగాణ ప్రాంత ప్రజల సాంస్కృతాభివృద్ధిలో ప్రాంతీయ పరమైన తేడాలున్నాయన్నారు. ఏభై ఏళ్లక్రితంనాటి మాట ఇది. మూడు ప్రాంతాలు ఒకే పాలనా వ్యవస్థ కింద వుండకపోవడంవల్లే ఆ తేడాలొచ్చాయని ఆయన అభిప్రాయ పడ్డారు. బమ్మెర పోతన, అల్లసాని పెద్దన, రామరాజ భూషణుడు, తిక్కన, నన్నయ లాంటి మహానుభావులు-సాహితీ సార్వభౌములు సంచరించిన తెలుగునాడంతా ఒకే గొడుగు కిందకు తెస్తే సాంస్కృతిక-భాషా భేదాభిప్రాయాలు సమసిపోయి ఉమ్మడిగా సహజీవనం చేస్తూ తెలుగు సాహితీ గానం చేస్తారని గోపాలరెడ్డిగారన్నారప్పుడు. ఆయననుకున్నట్లే, నవంబర్ 1, 1956న తెలుగువారుండే ప్రాంతాలన్నీ కలపాలని రాష్ట్రాల పునర్వ్యవస్థీకరణ సంఘం నివేదిక ఆధారంగా విశాలాంధ్ర ఏర్పాటయింది. తెలుగు వారందరూ కలిసుందామని అనుకున్నారో-లేదో తెలియదుగాని, కలిసుందామనుకున్న అలనాటి మద్రాస్ తెలుగువారు-తమిళులు మాత్రం విడిపోయారు. భాషాపరంగా ఒకరిమీద పడ్డ ఇంకొకరి ప్రభావం అలానే చెక్కు చెదరకుండా వుంది.

ఆంధ్ర ప్రదేశ్ లో నివసించే ఏ ప్ర్రాంతంవారైనా మాట్లాడే భాషను "ఆంధ్రము" అని, "తెనుగు" అని, "తెలుగు" అని అంటాం. ప్రాచీనకాలంనాటి సంస్కృత రచనల్లో ఆంధ్రులను గురించి ప్రస్తావించాల్సి వచ్చినప్పుడు "ఆంధ్ర" అనో, "అంధక" అనో పేర్కొనేవారు. ఆ ప్రాంతంలో నివసించేవారిని ఒక తెగగానో, సమాజంగానో, దేశీయులుగానో గుర్తించేందుకు బహుశా అలాంటి పదప్రయోగం చేసుండాలి. భాషాపరమైన పదప్రయోగాలు చాలాకాలం తర్వాతే వాడబడ్డాయి. ఆంధ్ర ప్రాంతం గురించిన ప్రస్తావన రామాయణంలోను, బౌద్ధాయనంలోను, మనుస్మృతిలోను, మత్స్యపురాణంలోను కనిపిస్తుంది. దక్షిణ దిక్కును తెలిపే "తెన్" అనే ద్రావిడ పదం ఆధారంగా "తెనుగు" ఉత్పన్నమైందని కొందరు భాషా కోవిదుల అభిప్రాయం. ద్రావిడులు తెలుగుదేశానికి ఉత్తర దిక్కుగా నివసించారని తెలియచేసే ప్రయత్నంలోనే, దక్షిణాది వారు మాట్లాడే భాషను "తెనుగు" అని సూచించారు. కాకపోతే శాస్త్రీయమైన సాక్ష్యాధారాలు ఆ సూచనకంతగా లభ్యంకాలేదు. "త్రి లింగ" నుండి తెలుగు ఆవిర్భవించిందని అందరూ అనుకుండేదే. త్రి లింగ కూడా "త్రి-కళింగ" నుండి వచ్చిందే. ఆంధ్రులను "మస్సాలియ" అని, "మైసోలియ" అను గ్రీకులు సంబోధించేవారు. కృష్ణానదిని కూడా వారు అలానే పిలిచేవారు "మసూలీపట్నం", "మచిలీపట్నం", "బందర్" అన్న పేరుతో ఇప్పటికీ కృష్ణా జిల్లా ప్రధాన కేంద్రాన్ని పిలుస్తాం.

విశ్వామిత్ర మహర్షి కోపానికి గురై, దేశ బహిష్కృతులైన ఆయన ఏబైమంది కొడుకుల వారసులే ఆంధ్రులయ్యారని అయితరేయ బ్రాహ్మణంలో చెప్పబడింది. వారందరు ఆర్యావర్తం సరిహద్దుల్లోకి, తూర్పు-దక్షిణ ప్రాంతాల్లోకి వ్యాపించారు. ఆర్యులనీ, ద్రావిడులనీ వాడుకలోవున్న పదాలు ఎందుకు ఉపయోగించారో ఇదమిద్ధంగా తెలియదు. ఒక తెగవారినో, భాష మాట్లాడేవారినో, సంస్కృతిని పాటించేవారినో పరోక్షంగా ప్రస్తావించడానికి అలా వాడి వుండవచ్చు. లేదా గుర్తించడంలోనే పొరబడి వుండవచ్చు. ఇదిలా వుండగా, ఆంధ్ర వాల్మీకి రామాయణంలో, తురకలపూర్వీకులైన ఇరానీయులు ఆర్య శబ్దంనుండి పుట్టినవారేనని రాయబడింది. ఆర్యన్ కు వికృతి "అయిరాన్: అనీ, అదే ఇరాన్ గా మారిందనీ చెప్పబడింది.

మధ్య ప్రాంత ద్రావిడ జాతికి చెందిన గోండ్-భిల్లీ భాషలకు, తెలుగుకు అవినాభావ సంబంధముందని కొందరంటారు. ప్రాచీనకాలంలో ఆంధ్ర రాజ్యానికి శ్రీకాకుళం రాజధానిగా వుండేదట. మతపరంగా అధ్యయనం చేసి, విశ్లేషణ చేసిన మరికొందరు పరిశోధకుల అభిప్రాయం ప్రకారం, మౌర్యులకు పూర్వమే ఆంధ్ర ప్రాంతంలో జైనమతం ప్రచారంలో వుంది. అశోక చక్రవర్తి కాలంలో వైభవంగా వర్ధిల్లిందని అనుకునే బౌద్ధమతం కంటే ముందే జైనమతాన్ని అనుసరించినవారెందరో వున్నారు. క్రీస్తు పూర్వం నాలుగో శతాబ్దం-క్రీస్తు శకం ఆరవ శతాబ్దం మధ్య కాలంలో ఆంధ్ర ప్రాంతంలో బౌద్ధమత ప్రభావం ఎక్కువగా వుండేది. బౌద్ధమతం బోధించిన సర్వ మానవ సిద్ధాంతం, మానవ విలువలు, ప్రజలమధ్యనున్న అంతరాలను తొలగించి, అన్నిజాతులవారిని-తెగలవారిని కులమతాలకు అతీతంగా ఐకమత్యం చేసింది. అత్యంత బలీయమైన, శక్తివంతమైన శాతవాహన రాజుల పాలన స్థాపనకు దారితీసింది.

ఆదిమానవులు తొలిరోజుల్లో ఇతర ప్రాంతాల్లో మాదిరిగానే ఆంద్రలో కూడా, అత్యధిక సంఖ్యలో జంతువులను ఆరాధించి-పూజించే వారు. జంతువు లక్షణాలను-గుణాలను దైవానికి ఆపాదిస్తూ, ఆ దైవాన్నే పూజించే "జూమోర్ఫిజం" అనే మతాన్ని అనుసరించేవారు. భగవంతుడిని సగం జంతువు గానూ, సగం మనిషి ఆకారంలోనూ కొలిచేవారు. ఉదాహరణకు నరసింహుడు, హనుమంతుడు చెప్పుకోవచ్చు. తర్వాత కాలంలో "టోటమిజం" లాంటి సిద్ధాంతం వాడుకలోకి వచ్చింది. మానవులకు జంతువులతోనూ-వృక్షాలతోనూ, జన్మజన్మల అవినాభావ సంబంధముందని నమ్మేవారు దానిని నమ్మినవారు. దాని స్థానంలో గ్రామ దేవతలను ఆరాధించడం మొదలయింది. దేశ ద్రిమ్మరులుగా వుండే తెగలవారు వ్యవసాయం వృత్తిగా జీవించడం మొదలుపెట్టడంతో, వర్షాలు పడడానికి, పంటలు పండడానికి, సుఖ జీవనం గడపడానికి రకరకాల రూపాలలో గ్రామ దేవతలను కొలిచేవారు. మైసమ్మ, పోలేరమ్మ, ముత్యాలమ్మ, పొలిమేర దేవత లాంటి పేర్లతో పిలిచేవారు. జంతు బలీ ఇచ్చేవారు.

దక్కన్ పీఠభూమినే దక్షిణాపథం అనేవారు. దానికి ఆగ్నేయ దిక్కుగా ఆంధ్ర ప్రాంతముంది. వింధ్య పర్వతాలను దాటి దక్షిణ ప్రాంతానికి తొలుత వలస వచ్చిన ఆర్యుడు అగస్త్య మహాముని అంటారు. శివలింగాన్ని మొదట కనుగొన్నది ఆయనేననీ, అందువల్లనే ఆంధ్రలోని ఎన్నో శివాలయాలలో వున్న శివలింగాలను అగస్త్యేశ్వరం అనికూడా పిలుస్తారని అంటారు. ఆపస్తంబ ధర్మ సూత్రాల ప్రకారం, క్రీస్తుపూర్వం ఐదవ శతాబ్దంలో, ఆంధ్ర ప్రాంతంలో వైదిక మతం వేళ్లూనుకోసాగింది. భగవత్-భాగవత మతం కూడా ప్రచారంలోకి వచ్చింది. శ్రీకృష్ణుడి బోధనలను తెలియచేస్తూ, క్రమేపీ వైష్ణవ మతంగా రూపాంతరము చెందిందే భాగవత సిద్ధాంతం. సాంఖ్య-యోగ ఆధారంగా భాగవతమతం వుందని భావించినప్పటికీ, దాంట్లో తాత్త్విక చింతనకు సంబంధించిన పలు అంశాలు నిగూఢంగా వున్నాయి వాస్తవానికి. కులాలకు అతీతంగా, అన్ని కులాలవారు పాటించే మతంగా భాగవతం మొదట్లో ప్రచారంలో వున్నప్పటికీ, బ్రాహ్మణుల జోక్యంతో, బ్రాహ్మణ్యం ఆవిర్భవించడంతో, భాగవత మతం, బ్రాహ్మణ్యం కలిసిపోయాయి. కులాల గుర్తింపు మొదలయింది. ఆంధ్ర ప్రాంతంలో అతిపురాతనమైంది, ఎక్కువమంది అనుసరించేది శైవమతం. దాని ప్రభావం కూడా ఎక్కువే. అలానే శాక్తేయ మతాన్ని కొందరు అనుసరించేవారు. వీరశైవం వున్నా దాని ప్రభావం అంతగా లేదనవచ్చునేమో. బ్రాహ్మణుల మూలాన భాగవతమతం వారి చేతుల్లోకి పోయినప్పటికీ, బ్రాహ్మణుడి కర్తవ్యం సాధారణంగా వైదిక పూజలు జరిపించడానికే గాని, కులాధిక్యకతకు ప్రతిరూపం కావడం మాత్రం కాదనాలి.

ఆంధ్రుల మతపరమైన నమ్మకాలు-సంప్రదాయాలు తెలుగు భాషమీద, అదేవిధంగా తెలుగు భాష మతపరమైన చారిత్రాకాంశాలమీద ప్రభావం చూపించి వుండాలి. రాజుల-చక్రవర్తుల ప్రోత్సాహంతో, స్వయంగా వాళ్లే ఒక మతాన్ని నమ్మి అనుసరించడంతో, దాని ప్రభావం జన బాహుళ్యం పైనా, వారి జీవన శైలి పైనా, మానవ విలువల పైనా స్పష్టంగా పడసాగింది. పర్యవసానంగా వైదిక మతం మనిషి జీవించడానికి తగినటువంటి ఆదర్శమైన జీవనవిధానంగా, ఎవరికైనా ఆ సిద్ధాంతాలు పాటించడం తేలికైనటువంటిదిగా, అందరికీ అందుబాటులోకి రావడం జరిగింది. అదే హిందు మతంగా వాడుకలోకొచ్చింది. బహూశా ఎన్నో మతాలకు మాతృకయింది. ప్రపంచ భాషలకు సంస్కృతం ఎలానో, ప్రపంచంలోని మతాలన్నిటికీ హిందు మతం అలానే మాతృకనాలి. అందుకేనేమో మార్క్స్ తన గతి తార్కిక భౌతికవాదంలో ఎన్నో సందర్భాల్లో పరోక్షంగా వైదిక సిద్ధాంతాలను అన్వయించుకుంటాడు.

కృతయుగంలో కూడా "ఆంధ్రము" అనే విషయానికి సంబంధించిన ప్రస్తావన వుంది. అగ్నిమిత్ర అనే ఒక రాజుండేవాడు. ఒక వేసవికాలంలో ఎండల తీవ్రతకు ఆయనకు దృష్టి లోపం వచ్చి, కళ్లు కనిపించలేదు. సూర్య భగవానుడిని ప్రార్థించాడట. అగ్నిమిత్ర.కు ఆయన ప్రత్యక్షమై, తనను కొలిచేందుకు ఒక కొత్త భాషను నేర్పాడంటారు. సూర్యుడిని అగ్నిమిత్ర అదే భాషలో ప్రార్తించడంతో, ఆ భాషకున్న పదజాల ప్రభావంతో, అగ్నిమిత్రకు పోయిన దృష్టి తిరిగొచ్చింది. సంస్కృతంలో "అంధ" అంటే "గుడ్డి" అని-చీకటి అని అర్థమొస్తుంది. చీకటిని తొలగించి, గుడ్డి తనాన్ని పోగొట్టగలిగింది కాబట్టి ఆయన నేర్చుకున్న భాషకు "ఆంధ్ర భాష" అని పేరొచ్చింది. ఒక్కో యుగంలో ఒక్కోరకంగా తెలుగు భాష వాడుకలో వుందని కొందరి నమ్మకం. ఈ నమ్మకం ఆధారంగా కలియుగంలో తెలుగును "కళింగ ఆంధ్ర భాష" అనీ, "రౌద్ర ఆంధ్ర భాష" అనీ ఏర్పాటుచేసింది శాతకర్ణులకు చెందిన నందివర్ధనుడు-ఆయన శిష్యుడు దేవలరాయ అని అంటారు.

ఆంధ్ర భాషకు రావణాసురుడు వ్యాకరణం రాశాడంటారు. ఆ రాసిన రావణుడు, రామాయణంలో పేర్కొన్న రావణుడే కావాలని లేదు-కాకూడదనీ లేదు. క్రీస్తు శకం మూడవ శతాబ్దానికి చెందినదిగా భావిస్తున్న "లంకావతార సూత్రం" అనే బౌద్ధ మత గ్రంథంలో ఒక రావణుడిని గురించిన ప్రస్తావన వుంది. కాకపోతే ఈ రావణుడు కూడా సిలోన్ కు చెందినవాడే. ఆంధ్ర దేశానికి, సింహళ దేశానికి మధ్య మతపరమైన అవినాభావ సంబంధాలున్నందున, తెలుగు భాషకు ఆ దేశానికి చెందిన ఒకవ్యక్తి వ్యాకరణం రాశాడంటే నమ్మ దగ్గ విషయంగానే భావించాలి. అయితే ఆ రావణుడు ఎవరైనా కావచ్చు. ఇలా ఇంతవరకూ చెప్పుకున్నవాటిలో కొన్ని విన్నవీ-కన్నవీ కావచ్చు, ఇంకొన్నిటికి ఆధారాలుండవచ్చు, మరికొన్నిటికి బలమైన సాక్ష్యాధారాలు లేకపోవచ్చు--- ---- ---- వాస్తవాలూ కావచ్చు. అయితే ఈ నమ్మకాల్లో, గాథల్లో, మౌఖికంగా ప్రచారంలో వున్న వాటిల్లో, కొంతలో కొంత వాస్తవం వుందనేది మాత్రం వాస్తవమే. భాషకున్న వ్యాకరణ నిర్మాణం-నిబంధనలు-మౌలికమైన పదజాల ఒరవడిని పరిగణలోకి తీసుకొని, తెలుగు భాషను అతి ప్రాచీనమైన ద్రావిడ జాతి భాషలకు చెందినదిగా శాస్త్రవేత్తలు-పరిశోధకులు-భాషా కోవిదులు-పండితులు నిర్ణయించారు. మధ్య ప్రాంత ద్రావిడ జాతి భాషల్లో బహుశా తెలుగు ఒక్కటే అతిపెద్ద వాడుక భాషగానూ, భౌగోళికంగా ప్రత్యేకమైన గుర్తింపు పొందిన భాషగానూ, ఉత్తర-దక్షిణాల మధ్య వారధిగా వుండే భాషగానూ, ఆర్యుల-ద్రావిడుల మధ్య వారధిగా వుండే భాషగానూ పేర్కొనడం అతిశయోక్తికాదేమో.

పింగళి లక్ష్మీకాంతం గారు చెప్పినదాని ప్రకారం, భాషాపరంగా, తెలుగు భాషారంభం-అభివృద్ధి నన్నయకు పూర్వం-క్రీస్తు శకం మూడవ శతాబ్దంలో మొదలై, ఆధునిక కాలం నాటి క్రీస్తుపూర్వం 1875 వరకు, ఆ తర్వాత కొనసాగింది-కొనసాగుతూనే వుంది. ప్రాచీనకాలంలో నాటి తెలుగు నాలుగు దశల్లో అభివృద్ధి చెందిందనవచ్చు. అవి: తెలుగుకు పూర్వం నెలకొన్న దశ, గ్రాంథిక తెలుగుకు పూర్వం నెలకొన్న దశ, గ్రాంథిక తెలుగు దశ, సాహిత్య దశలుగా విభజించవచ్చు. తెలుగుకు పూర్వపు దశ అంటే క్రీస్తుశకం 200 వరకే సాగిందనాలి. క్రీస్తుశకం 200-600 మధ్యకాలం వరకు గ్రాంథిక తెలుగుకు పూర్వ దశ కొనసాగింది. గ్రాంథిక దశ-వివిధ రకాల వాడుక శైలి దశ క్రీస్తుశకం 600-900 మధ్య కాలానికి చెందింది. దీని ఆధారంగా, తెలుగు భాష దక్షిణాది ద్రావిడ భాషల్లోంచి ఉద్భవించిందేననీ, ఒక ప్రత్యేకమైన భాషగా క్రీస్తుపూర్వం ఎన్నో శతాబ్దాల క్రితంనుండే వాడుకలో వుందనీ, బల్ల గుద్ది మరీ చెప్పొచ్చు. "సాలంకాయనులుల" శాసనాల ఆధారంగా, అతి పురాతనమైన తెలుగు లిపి "వెంగి"-"తెలుగు కన్నడ" లభ్యమయిందని తెలుస్తోంది. ద్రావిడ భాషకు చెందినదే అయినప్పటికీ, తెలుగుపై సంస్కృత భాష ప్రభావం అధికంగా వుంది. వాడుకభాషపైనా, గ్రాంథిక భాషపైనా కూడ ఈ ప్రభావం స్పష్టంగా కనిపిస్తుంది. అచ్చ తెలుగులో రచనలు చేసినవారు అరుదనాలి. అందుకే మనందరికీ కవిత్రయం నన్నయ-తిక్కన-ఎర్రా ప్రగడ అయితే, శ్రీ శ్రీ గారి కవిత్రయం మాత్రం తిక్కన-వేమన-గురజాడలు. తెలుగు భాషపై సంస్కృతం ప్రభావం పడకుండా అభిమానం చూపిన మొదటి వాడు తిక్కన అని శ్రీ శ్రీ అభిప్రాయం. ఇక ఆధునిక కాలంలో తెలుగు భాష వాడకంలో-ఉపయోగంలో హద్దులనేవి గాని, ఎల్లలనేవి గాని అసలు లేనేలేవు. ఒక వైపు సంస్కృతం ప్రభావం ఇంకా తెలుగు మీద పడుతున్నప్పటికీ, ఎక్కువ ప్రభావం ఆంగ్ల భాషదే అనాలి. నాగరికులందరూ ప్రస్తుతం మాట్లాడుతుండే తెలుగును "తెంగ్లీష్" అనాలి-ఎందుకంటే, అది ప్రధానంగా తెలుగు-ఇంగ్లీషులు కలిపిన భాష కాబట్టి. తమిళం అంతే. ఇంగ్లీష్ పదజాలం లేకుండా ఈ రోజుల్లో బహుశా ఏ భాషా లేదేమో. "వేర్ సెంచరీస్ కో ఎగ్జిస్ట్" అనే భారత ఆంగ్ల సినిమాను రూపొందించిన కృష్ణస్వామి "ఇంగ్లీష్ భారతీయ భాషనీ-దక్షిణ భారతీయ భాషనీ" అంటాడు.

ప్రాచీన ద్రావిడ భాషలైన తెలుగు, తమిళాల మధ్య-అవి మాట్లాడేవారి మధ్య నెలకొని వున్న సంబంధ బాంధవ్యాలు, మానవ విలువల పై వాటి ప్రభావం చరిత్రకారులు వివరంగా ఎప్పటికప్పుడు నిక్షిప్తం చేసి భావితరాల వారికి అందించాలి. ప్రస్తుతం ఉత్తర ఆర్కాట్ గా పిలువబడుతున్న అరవ దేశం ఆంధ్ర ప్రాంతానికి సమీపంలో వున్న ప్రదేశమైనందున, తమిళులను "అరవ" లని తెలుగువారు సంబోధించేవారు. అదేవిధంగా తమిళనాడు సరిహద్దు చివరలో "తిరుమల" అర్థం స్ఫురించే "ఉత్తర వేంగడం" ఒక వైపున, కన్యాకుమారి లోని దక్షిణ కేప్ కామెరూన్-"థెన్ కుమారి" మరొక వైపున వున్నట్లు ప్రాచీన తమిళ సాహిత్యంలో పేర్కొనబడింది. "ఆంధ్ర ద్రావిడ భాష్యం" కు సంబంధించిన ప్రస్తావనను ప్రముఖ ఎటిమోలొజిస్ట్ కుమారిల భట్ట అధ్యయనంలో వుంది. విష్ణు సహస్ర నామాల్లో కూడా ఆంధ్రులకు సంబంధించిన ప్రస్తావన వుంది. ఆంధ్రులొకప్పుడు మాట్లాడింది ప్రాకృత భాష. ఉదాహరణకు, హల శాతవాహన కాలంలో "గుణాఢ్య బృహత్కథ “ను పైశాచిగా పిలువబడే ప్రాకృతంలోనే రాయబడింది.

ఇలా మతం, భాష, సాహిత్యం దేని కవే మానవ విలువల పరిరక్షణకు దోహదపడుతున్నాయి. మనిషి తాను భగవంతుడితో మమేకం కావడానికి, తన మూర్తిని భగవంతుడిలో-ఆయన మూర్తిని తనలో చూసుకుంటూ, తద్వారా క్రమశిక్షణతో మెలుగుతూ, తోటి మానవ విలువలను కాపాడేందుకు నిరంతరం పాటుపడుతూనే వుంటాడని ఆశించుదాం.