పృథుచక్రవర్తి, విజితాశ్వుడు, ప్రాచీనబర్హి : శ్రీ మహాభాగవత కథ-17 వనం జ్వాలా నరసింహారావు

 పృథుచక్రవర్తి, విజితాశ్వుడు, ప్రాచీనబర్హి  

శ్రీ మహాభాగవత కథ-17

వనం జ్వాలా నరసింహారావు

సూర్యదినపత్రిక (06-01-2025) 

కంII చదివెడిది భాగవతమిది, 

చదివించును కృష్ణు, డమృతఝరి పోతనయున్

చదివినను ముక్తి కలుగును, 

చదివెద నిర్విఘ్నరీతి ‘జ్వాలా’ మతినై 

యజ్ఞ యాగాదులు చేస్తే విశేష ఫలం లభిస్తుందని భావించిన పృథుచక్రవర్తి వంద అశ్వమేధయాగాలను చేయాలని దీక్షబూని యాగాలు చేయసాగాడు. ఆయన చేస్తున్న యజ్ఞకర్మలో సాక్షాత్తు నారాయణుడు విచ్చేశాడు. పృథుచక్రవర్తికి కావాల్సిన హవిస్సులు మొదలైన వాటిని భూమాత సమకూర్చింది. ప్రకృతిలో వున్న సమస్త జీవరాశులు తమ దగ్గరున్నవన్నీ సమకూర్చాయి. సమస్త జనులు కానుకలిచ్చారు. అలా పృథుచక్రవర్తి 99 యాగాలను వైభవంగా నిర్వహించాడు. నూరవ యజ్ఞంలో పుండరీకాక్షుడిని పూజ చేస్తున్న సమయంలో, ఇంద్రుడు అక్కసుతో యజ్ఞపశువును అపహరించి ఆకాశ మార్గంలో మాయమయ్యాడు. ఇది గమనించిన అత్రి మహాముని పృథుచక్రవర్తి కొడుక్కు సమాచారం ఇచ్చాడు. అతడు దేవేంద్రుడి వెంట బడ్దాడు. అతడిని పట్టుకుని మీద దూకే సమయానికి తన మాయావేషాన్నీ, గుర్రాన్నీ వదిలి అంతర్థానమయ్యాడు. పృథుచక్రవర్తి కుమారుడు యజ్ఞాశ్వాన్ని తీసుకుని వచ్చాడు. మరోమారు దేవేంద్రుడు అదే పని చేశాడు. మళ్లీ పృథు కుమారుడు ఆయన వెంటబడేసరికి అశ్వాన్ని వదిలి పారిపోయాడు. ఇదంతా తెలుసుకున్న పృథుచక్రవర్తి ఇంద్రుడిని చంపడానికి పూనుకోగా ఋత్విక్కులు వారించారు. 

పృథుచక్రవర్తి యజ్ఞం కొనసాగిస్తుండగా బ్రహ్మదేవుడు వచ్చి, 99 యజ్ఞాల ఫలం లభించాలని ఆయన్ను దీవించి, మోక్షధర్మం తెలిసిన పృథుచక్రవర్తిని ఇక ఇంతటితో యజ్ఞాలు చేయడం చాలించమనీ, దేవేంద్రుడికి కోపం రాకుండా ప్రవర్తించమనీ సలహా ఇచ్చాడు. ఆయన ఎవరివల్ల ఎందుకు సృష్టించబడ్డాడో గ్రహించి, తదనుగుణంగా, పరబ్రహ్మ సంకల్పానుసారం ధర్మాన్ని పాలించమని కూడా చెప్పాడు. ఇంద్రుడు కల్పించిన ప్రచండ పాషండ మార్గమైన మాయను జయించమని బ్రహ్మ ఆజ్ఞాపించాడు. ఆయన ఆజ్ఞను పాటించి, పృథుచక్రవర్తి దేవేంద్రుడితో సఖ్యత పెంచుకున్నాడు. యజ్ఞదీక్షను విరమించి అవభృత స్నానం చేశాడు. అక్కడున్న వారంతా ఆయన్ను దీవిస్తున్న సమయంలో, యజ్ఞభోక్త, యజ్ఞకర్త, భగవంతుడూ అయిన సర్వేశ్వరుడు ఇంద్రుడితో సహా వచ్చాడు. నూరవ అశ్వమేధ యాగానికి భంగం కలిగించిన ఇంద్రుడు పృథుచక్రవర్తిని క్షమాపణ కోరడానికి వచ్చాడనీ, ఆయన్ను క్షమించమనీ అన్నాడు శ్రీహరి. ఇంకా ఇలా అన్నాడు ఆ సర్వేశ్వరుడు పృథుచక్రవర్తితో:

"నువ్వు సుఖదుఃఖాల పట్ల సమానమైన చిత్తం కలవాడిగా ఉండాలి. అందరిపట్ల సమానంగా ప్రవర్తించు. ఈ సమస్త లోకాన్నీ రక్షించాల్సిన బాధ్యత నీదే. విప్రుల అనుమతితో, సంప్రదాయ సిద్ధమైన ధార్మిక మార్గాన్ని స్వీకరించి, అర్థకామాల పట్ల ఆసక్తి లేకుండా, ధర్మార్థ కామాలనే మూడు పురుషార్థాల పట్ల సమాన దృష్టిని కలిగి ఉండు. ప్రజానురంజకంగా రాజ్యాన్ని పాలించు". ఇలా చెప్పి, ఆయనకొక వరమిస్తాననీ, కోరుకొమ్మనీ అన్నాడు. జవాబుగా పృథుచక్రవర్తి, నిర్మలమై ప్రకాశించే భగవంతుడి కీర్తిని వినడం కోసం తనకు పదివేల చెవులను ప్రసాదించమని, అదే తన అభిమతమని అన్నాడు. అలాగే తత్త్వ జ్ఞానాన్ని మరిచిపోయిన అజ్ఞానులకు వెంటనే తత్త్వమార్గాన్ని చూపగలిగే వరాన్ని కూడా అనుగ్రహించమని, అంతకంటే తనకేవరం అక్కరలేదని అన్నాడు. ఆయన కోరిన వరాలను ఇచ్చి నారాయణుడు ఆయన చేసిన పూజలను స్వీకరించి బయల్దేరి, దేవతలు కీర్తిస్తుండగా, వైకుంఠానికి చేరుకున్నాడు. పుణ్యభూమి (యజ్ఞశాల) నుండి బయల్దేరి పృథుచక్రవర్తి నగరానికి చేరి అంతఃపురంలోకి ప్రవేశించాడు. ఆ తరువాత భూమండలాన్ని పరిపాలించి, స్వఛ్చమైన తన కీర్తిని భూమండలమంతా నెలకొల్పి, పరమానందంతో పరమపదాన్ని చేరుకున్నాడు పృథుచక్రవర్తి.     

పృథుచక్రవర్తి భార్య, పరమ పతివ్రత, అయిన అర్చి మహాదేవి భర్తతో పాటి సహగమనం చేయడానికి సిద్ధమైంది. మహానదిలో స్నానం చేసి భర్తకు ఉదక తర్పణాలు వదిలింది. ఆ తరువాత సహగమనం చేసింది. అలా సహగమనం చేస్తున్న అర్చి మహాదేవిని చూసి దేవతాస్త్రీలు పులకించిపోయారు. అప్సరకాంతలు నృత్యం చేశారు. అర్చి మహాదేవి మహిమను కొనియాడారు. దేవతాస్త్రీలు అలా కీర్తిస్తుండగా పృథువు పొందిన విష్ణులోకాన్ని సాటిలేని వైభవంతో ఆమె కూదా పొందింది. 

పృథు మహారాజుకు, అర్చి మహాదేవికి జన్మించిన విజితాశ్వుడు పృథువు తరువాత రాజయ్యాడు. తండ్రి లాగానే కీర్తి ప్రతిష్తలు సంపాదించాడు. పృథుచక్రవర్తి యజ్ఞం చేస్తున్నప్పుడు ఇంద్రుడు యజ్ఞాశ్వాన్ని అపహరించుకుని అంతర్థానమైనప్పుడు, విజితాశ్వుడు కూడా అంతర్థాన విద్యతోనే ఇంద్రుడిని వెంబడించి, యాగాశ్వాన్ని వెనక్కు తెచ్చాడు. అందువల్ల అతడికి అంతర్థానుడు అనే బిరుదు వచ్చింది. అశ్వాన్ని జయించాడు కాబట్టి విజితాశ్వుడు అన్నారు. రాజ్యాన్ని పాలిస్తున్న విజితాశ్వుడు స్థిరబుద్ధి, సమచిత్తం కలవాడని పేరు తెచ్చుకున్నాడు. తన తమ్ములకు నలుదిక్కులను పంచి ఇచ్చాడు. త్రేతాగ్నులకు మానవులుగా జన్మించమని వశిష్టుడి శాపం ఉన్నందున, విజితాశ్వుడి భార్య శిఖండిని ద్వారా త్రేతాగ్నులు జన్మించారు. అతడి రెండవ భార్య సభస్వతి ద్వారా హవిర్ధానుడు అనే కొడుకు కలిగి, రాజ్యాన్ని చక్కగా పాలించాడు. 

విజితాశ్వుడు ఆత్మజ్ఞుడై, పరమాత్మను యజ్ఞంలో అర్చించి, యోగ సమాధి ద్వారా ముక్తిని పొందాడు. ఆయన పరలోకగతుడైన తరువాత, ఆయన కొడుకు హవిర్ధానుడు ఆరుగురు కొడుకులను కన్నాడు. అందులో ఒకడైన బర్హిష్మదుడు యజ్ఞదీక్షాశాలియై, భూతలమంతా యజ్ఞయాగాది క్రతువులు చేస్తూ, ప్రజలచేత యోగసమాధి నిష్టుడు అనీ, ప్రజాపతి అనీ కీర్తించబడ్డాడు. ’ప్రాచీనబర్హి’ గా కూడా పేరుపొందాడు. సముద్రుడి కూతురైన శతధృతి అనే కన్యను మోహించి వివాహమాడాడు. వారి వివాహం వాస్తవానికి బ్రహ్మ ఆదేశానుసారం జరిగింది. ఆ దంపతులకు పదిమంది కొడుకులు కలిగారు. వాళ్లనే ప్రచేతసులు అని అంటారు. తండ్రి ఆజ్ఞానుసారం ప్రజాసృష్టిని కొనసాగించడానికి అడవికి బయల్దేరే సమయంలో రుద్రుడు సాక్షాత్కరించాడు వారికి. ఆయన ఆదేశానుసారం ప్రచేతసులు నారాయణుడిని పదివేల దివ్య సంవత్సరాలు పూజించారు. 

పదివేల దివ్య సంవత్సరాలు నారాయణుడిని పూజించడానికి పూర్వరంగంలో, జ్ఞాన సంపన్నులైన ప్రచేతసులు, తండ్రి అజ్ఞానుసారం పడమటి దిక్కుగా వెళ్తున్న సమయంలో సముద్రం కంటే విస్తారమైన ఒక మనోహరమైన సరస్సును చూశారు. అందులో ఒక దివ్య పురుషుడిని చూశారు. అతడు సరోవరంలో నుండి వెలుపలికి వచ్చాడు. అతడే సాక్షాత్తు పరమ శివుడు. పరమేశ్వరుడి పాదపద్మాలకు నమస్కరించారు. హరుడు ప్రీతిచెంది, వాళ్ల మనస్సులో వున్న సంకల్పం తనకు తెలుసనీ, వారికి క్షేమం కలుగుగాక అనీ, వారిని అనుగ్రహించాలన్న బుద్ధితో దర్శనం ఇచ్చాననీ అన్నాడు. సృష్టి ఆరంభంలో బ్రహ్మదేవుడు, తన కుమారులకు చెప్పిన శ్రీహరి స్తోత్రాన్ని వారికి తెలియచేస్తానని, మోక్షప్రదమై, మంగళకరమైన తన ఉపదేశాన్ని వినమని, ఆస్తోత్రాన్ని వివరంగా చెప్పాడు. యోగాదేశమనే ఆ స్తోత్రాన్ని మళ్లీ, మళ్లీ జపిస్తూ, సర్వేశ్వరుడిని కీర్తిస్తూ, ధ్యానశీలురై పూజించమని చెప్పాడు శివుడు ప్రచేతసులకు. ఈ స్తోత్రాన్ని భగవంతుడైన బ్రహ్మ సృష్టిని చేయగోరి కొడుకులైన తమకు, భృగువు మొదలైన మునీంద్రులకు ఉపదేశించాడని, తాము దాని మహిమతో సృష్టి చేయగలిగామని కూడా చెప్పాడు. రుద్రుడు ఉపదేశించిన విష్ణు స్తోత్రాన్ని జపిస్తూ, పదివేల సంవత్సరాలు భయంకరమైన తీవ్ర తపస్సు చేశారు ప్రచేతసులు.

అప్పుడు పద్మనాభుడు ప్రత్యక్షమయ్యాడు వారికి. వాళ్ల శరీరాలను స్పృశించాడు. వారు సమస్త పాపాల నుండి విముక్తి పొందుతారనీ, రుద్రుడు గానం చేసిన తన స్తోత్రాన్ని నిత్యం పఠించమనీ అన్నాడు. వారికి పరబ్రహ్మ లక్షణాలతో కుమారుడు కలుగుతాడని చెప్పాడు. కండు మహామునికి, ప్రమ్లోచ అనే అప్సరసకు పుట్టిన మారిష అనే కన్యను తండ్రి ప్రాచీనబర్హి ఆజ్ఞతో పెళ్లి చేసుకోమని చెప్పాడు. వారంతా వెయ్యి సంవత్సరాలు తన మీద భక్తితో భూలోక సుఖాలు అనుభవించి, తన స్థానాన్ని చేరుకుంటారని అన్నాడు. అలా చెప్పిన శ్రీహరికి ప్రచేతసులు నమస్కరించి స్తుతించారు. ఆయన వారు చూస్తుండగా వైకుంఠానికి వెళ్లిపోయాడు. ఆ తరువాత బ్రహ్మ అజ్ఞానుసారం ప్రచేతసులు విధివిధానంగా మారిషను పెళ్లి చేసుకున్నారు. దక్షుడు దైవప్రేరితుడై, మారిష కడుపున, ప్రచేతసులకు పుత్రుడై జన్మించాడు. బ్రహ్మ ద్వారా ప్రజాసృష్టిని చేయడానికి నియమించబడ్దాడు.

ప్రచేతసులు భార్యను కొడుకు దగ్గర వుంచి, జాబాలి ముని ఆశ్రమానికి ఆత్మవిచారాన్ని చేయడానికి వెళ్లారు. అక్కడికి నారదుడు వచ్చాడు. ఈశ్వరుడు ఉపదేశించిన ఆత్మతత్త్వాన్ని ప్రసాదించమని ఆయన్ను కోరారు. ఆయన వారు కోరిన విధంగానే పద్మనాభుడి సచ్చరితాన్ని వినిపించి, బ్రహ్మలోకానికి వెళ్లిపోయాడు. ప్రచేతసులు శ్రీమహావిష్ణువు సత్కీర్తిని భక్తితో పొగిడి శాశ్వతమైన శ్రీహరి పదాన్ని పొందారు.

(బమ్మెర పోతన శ్రీమహాభాగవతం, రామకృష్ణ మఠం ప్రచురణ ఆధారంగా)

Life lessons from Puranas for modern times: Vanam Jwala Narasimha Rao

 Life lessons from Puranas for modern times

{They abound in examples that help build 

Empathy, Morals, Connectedness}

Vanam Jwala Narasimha Rao

The Hans India (05-01-2025)

{Delinquency and lack of etiquette can cost dearly. Examples of consequences are aplenty in our Puranas that offer valuable lessons to political and bureaucratic higher-ups. The way a significant number of politicians, bureaucrats and professional higher-ups conduct themselves is contemptible. A distaste-full combination of neglect and disrespect, poor adherence to certain ideals and basic courtesies, indeed, will turn harmful to them someday in future} – Editor’s Note

Disparities in compassion, prejudices in respecting, and despicable behaviors akin to ‘Serving Few in Silver Saucers but Relegating others to Leaves’ are the most common annoying characters of several ‘Political and Bureaucratic Higher-ups’ in authority in Government. Such discrepancies are gradually spreading like a ‘Dreadful Pandemic Virus’ even to non-political dignitaries in affluent positions, especially in persons with ‘Sudden Rich’ or ‘Newfound Wealth.’ This phenomenon is in exitance not only in ‘Early Phase of the Kali Yuga’ where we are now, but also ‘has been perennial across ages, brilliantly adapting to prevailing norms of each era.’ 

Political Leaders upholding ethical values and principles of ‘Accessibility and Proximity’ is a bygone memory. The way a significant number of Politicians, Bureaucrats, and Professional Higher-ups, conduct themselves when they meet ‘face-to-face’ prominent individuals and elderly persons, who deserve due respect, is contemptible. Unfortunately, their preference with a distasteful combination of neglect and disrespect, seldom adhering to certain ideals and basic courtesies indeed will turn harmful to them someday in future. Every time I come across such real-life incidents or narrated by near and dear, episodes from the Epic Maha Bhagavatam resonate.

When sages ‘Sanaka, Sanatana, Sananda, and Sanat kumara,’ in the form of boys, approached Vaikuntha for Lord Vishnu Darshanam, Gatekeepers Jaya, and Vijaya, as part of their sacred duty stopped them. Sages cursed them to be born on Earth. Vishnu, and Lakshmi, arrived at the scene, and pleaded sages to forgive the inadvertent mistake of Jaya-Vijaya. Vishnu permitted gatekeepers to be back after fulfilling their earthly births thrice. The story conveys timeless lessons on protocols, discharging responsibilities of duty, and Polite Role of Security Personnel. Vishnu himself coming all the way from his seat to meet sages is another great lesson. 

During a ‘Grand Sacrifice Satra Yaga’ Brahma, Sages, Gods, Priests, Patriarchs etc. gathered. When Shiva’s father-in-law Daksha entered, except Brahma and Maheshwara everyone there stood in reverence to him. Daksha greeted his father Brahma, but was enraged to see Shiva not rise from his seat. He cursed Shiva. This led to a growing enmity between Daksha and Shiva. This episode carries a message, as to how individuals should conduct themselves in the presence of others, manage short temper, and maintain decorum in gatherings.

‘Favoritism and Neglect’ often seen these days as a right or habit of Political Leaders can be compared to the dispensation of ‘King Uttanapada’ who favored ‘Uttama’ his son from his favorite wife, and neglected ‘Dhruva’ his son from another wife. Dhruva performed intense penance and attained grace of Vishnu, who not only granted him the eternal ‘Dhruva Constellation’ but also elevated him above the ‘Sapta Rishis’ in the cosmic order. This instance demonstrates how neglect drive individuals to achieve extraordinary success, exposing favoritism.

When Brihaspati visited Indra's court during a festive mood, he was disrespected by not offering seat. Brihaspati left in anger and Indra regretted his actions. The damage was done. On knowing this, demons emboldened by Shukracharya, waged war on Indra. Brahma reprimanding Indra, suggested to worship ‘Vishwarupa’ as temporary Guru. Vishwarupa agreed, and taught Indra the ‘Narayana Kavacha’ a protective hymn that helped in defeating demons. Had Indra shown respect to Brihaspati, these tribulations could have been avoided. Importance of courtesy, respect, humility in governance and interpersonal relations are the timeless educations to contemporary leaders through this. Disrespect toward elders and its repercussions are depicted,

Authoritarian tendencies of leaders in power, their suppression of dissent, and vindictive actions toward critics can be better understood through Prahlada Story, Narasimha Incarnation, and the defeat of Hiranyakashipu. Prahlada, born to the demon king Hiranyakashipu was a devout follower of Vishnu by birth. From his childhood, he had the quality of questioning and fearless disposition. Though Prahlada learned from the demon teachers, he remained steadfast in his devotion to Vishnu. Hiranyakashipu subjected him to cruel punishments, but Prahlada’s faith remained unshaken. Eventually, following a confrontation between father and son, Narasimha emerged from a pillar and killed Hiranyakashipu. This conveys the profound message that tyranny ultimately succumbs to fearlessness and truth. Those in power, past, present, or future, may or may not embody the traits of Hiranyakashipu, must ensure, they do not encounter Prahladas. 

In another instance, Lord Vishnu advised gods to ally temporarily with demons in ‘Churning of the Ocean’ to obtain the nectar of immortality. Until Dhanvantari appeared with the nectar of immortality there was harmony. Subsequently conflict erupted between them over its possession. ‘Vishnu in the form of Mohini’ cleverly tricked the demons, and distributed the nectar exclusively to the gods. The brief camaraderie between ‘Gods and Demons’ dissolved, turning into enmity as before, much like modern political alliances that eventually disintegrate. 

The prelude to these mythological events mirrors the ugly challenges faced in forming political alliances especially on the eve of elections. This pragmatic approach mirrors the opportunistic politics of today, where political parties collaborate for their narrow temporary goals. Alliances and Coalitions like Janata Party, National Front, United Front, NDA, UPA, and INDIA bloc. Etc. are akin to ‘Gods or Demons.’ United for a ‘Common Minimum Program’ the parties may cooperate each other harmoniously initially. However, once the objective is achieved, fight for positions, be it Prime Minister or Chief Minister, or even for portfolios, often arise, echoing the dynamics of the ‘Gods and Demons’ during the ‘Churning of the Ocean.’

‘Vamana Avatar’ episode holds a vital lesson and serves as a warning to Political Parties and Leaders reneging on poll promises. When King Bali was prepared to grant ‘Three Feet of Land’ requested by Vamana, his Guru Shukracharya warned him of impending doom of losing entire wealth and was advised to ‘Break his Promise.’ Bali firmly declared that, no matter the adversity, he would ‘Not go Back on his Word.’ Bali adhered to his commitment and earned eternal glory. 

How to ‘Honor Guests in Dignified Manner’ is in the episode of ‘Rajasuya Yagna’ performed by Dharmaraja where, eminent elders of the Kuru Clan, Respected Gurus, Duryodhana, Karna, Brahmins, and Numerous kings were invited. In entrusting ‘Royal Responsibilities’ all were equally treated. The envy, jealousy, hurling abuses in unparliamentary language, by political leaders, is more or less similar to that of Shishupala. As part of ‘Vedic Protocols’ when Sahadeva proposed Lord Krishna name for the foremost honor, Shishupala with jealousy hurled insults, escalating to the point where Krishna beheaded him with Sudarshana Chakra eventually. This is a lesson for all those who engage in unparliamentary conduct, personal attacks, and indecent remarks. 

The story of Kuchela (Sudama) highlights the essence of true friendship. Krishna’s response on seeing his childhood friend Sudama was profound. Many Present-day Political Leaders ‘Conveniently Forget’ old friends and mentors, who once helped them to rise from scratch to authoritative positions. These days, approaching those in ‘Power’ or with ‘Wealth’ or Both is often an arduous task, involving layers of security and bureaucracy. Phones always Silent!!!  

This is not the age of ‘Jaya, and Vijaya’ at the gates of Lord Vishnu. These days, for visitors, desirous of meeting influential individuals especially ‘Political and Bureaucratic Higher-ups’ it depends entirely on their personal staff and intermediaries not to speak of security personnel who do not mind to even insult physically. Added to this is the ‘Bouncers’ menace. Their ‘Job and Task’ taking law into their hands, as proved recently in a theatre, is Simply Atrocious!!! 

‘Effective Good Governance’ implies that, Higher-Ups are ‘Accessible and Available’ to the public, enabling them to voice their concerns with ease. These include individuals who seek an audience out of courtesy, who wish to explain their personal and organizational achievements, who desire to offer suggestions etc. Leaders must ensure that such visitors are given an audience without fail. How they manage time is up to them. 

(Contradictions, Disparities, and Extremes of Politicians and Bureaucrats of the Day)