తిరుమల వెంకన్న దర్శనం ఓ మధురానుభూతి .... స్వీయ అనుభవాల నేపధ్యంలో అప్పుడు, ఇప్పుడు : వనం జ్వాలా నరసింహారావు

తిరుమల వెంకన్న దర్శనం ఓ మధురానుభూతి

స్వీయ అనుభవాల నేపధ్యంలో అప్పుడు, ఇప్పుడు

వనం జ్వాలా నరసింహారావు

సూర్యదినపత్రిక (09-08-2019)

ఆగస్ట్ 2-3 తేదీలలో మళ్లీ ఒక సారి తిరుమల వెళ్లి శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామి వారి దర్శనం చేసుకుని వచ్చాం. ఎప్పటిలాగే ఈ సారి కూడా ఆ భగవంతుడి దయవల్ల తిరుమలలో అన్నీ సౌకర్యాలు లభించాయి. మాజీ తిరుమల-తిరుపతి దేవస్థానాల కార్య నిర్వహణ అధికారి, ప్రస్తుత అంధ్రప్రదేశ్ రాష్ట్ర ప్రభుత్వ ప్రధాన కార్యదర్శి ఎల్. వి. సుబ్రహ్మణ్యం గారికి, ఏపీ రాష్ట్ర ముఖ్యమంత్రి వైఎస్ జగన్మోహన్ రెడ్డిగారి ప్రత్యేక ప్రధాన కార్యదర్శి  పీవీ రమేష్ గారికి, టీటీడీ చైర్మన్ వైవీ సుబ్బారెడ్డి గారికి నేను చేసుకున్న విజ్ఞప్తి ఫలించింది. నా కోరిక మేరకు పదహారు మంది మా కుంటుంబ సభ్యులకు సుప్రభాత దర్శనం,  విఐపి బ్రేక్ దర్శనాలు ఇప్పించారు వారు. మా వెంట మాకు ఎలాంటి అసౌకర్యం కలగకుండా ఒక టిటిడి అటెండర్‌ను కూడా పంపించారు. స్వామివారి దర్శనం అతి దగ్గర నుంచి చేసుకునే భాగ్యం లభించింది. ఎల్. వి. గారు ఇలా మాకు దర్శనం చేయించడం చాలా పర్యాయాలు జరిగింది. ఎల్.వి. గారికి సదా మా కృతజ్ఞతలు.

తిరుమల శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామిని దర్శించు కోవడానికి ఎప్పుడు వెళ్లాలనుకున్నా ఆర్థికంగా ఎలాంటి ఇబ్బందులు కలగకుండా సాక్షాత్తు ఆ భగవంతుడే మాకు అన్నీ సమకూరుస్తుంటాడు. మా నాన్నగారు స్వర్గీయ వనం శ్రీనివాసరావుగారి అడుగుజాడల్లోనే, ఆయన చేసినట్లు గానే, మా నెలసరి ఆదాయంలో ఒక శాతం పైకాన్ని తిరుమల దర్శనార్థం విడిగా తీసి పెట్తుంటాం. మా ఆవిడ సలహా మేరకు, దానికి అదనంగా, ఉద్యోగంలో పదోన్నతి కలిగినప్పుడు, ఇంక్రిమెంటు వచ్చినప్పుడు, మొదటి నెల జీతం ఎంత పెరిగితే అంత మొత్తం కూడా ఆ తిరుమలేశుడి దర్శనార్థం ప్రత్యేకంగా దాచిపెడతాం. అలా కూడగట్టిన పైకంతో దైవ దర్శనం, తిరుమల వెళ్లడానికి ఖర్చులు, అక్కడ వుండడానికి అయ్యే ఖర్చు సమకూర్చుకుంటాం. ఇక తిరుగు ప్రయాణం కొరకు మాత్రం అవి ఉపయోగించం. ఖర్చు పెట్టగా మిగిలిన పైకం దేవుడి హుండీలో వేస్తాం. నాకు ఆదాయం రావడం మొదలైన గత 48 సంవత్సరాల నుంచీ ఇలా చేస్తున్నాం. ఎప్పటికప్పుడు, అప్పటి ఆదాయానికి అనుగుణంగానే ఖర్చవుతున్నాయి కాని ఏనాడూ తిరుమల ప్రయాణం భారం మాత్రం కాలేదు.

నాకు ఊహ తెలియక ముందు, తెలిసీ-తెలియని రోజుల్లో, తెలిసినప్పటి నుంచీ తిరుమల వెళ్లి రావడంలో చాలా మార్పులు స్వయంగా చూస్తూ వస్తున్నాను. "వేంకటాద్రి సమం స్థానం బ్రహ్మాండే నాస్తి కించన, వేంకటేశ సమోదేవో న భూతో న భవిష్యతి" అన్నది జగమెరిగిన సత్యం. నిత్య కళ్యాణ చక్రవర్తైన శ్రీవేంకటేశ్వరుడికి సరిసమానమైన దైవం, వేంకటాద్రికి సరితూగగల పుణ్యక్షేత్రం ముల్లోకాలలో, భూతకాలంలో లేదు-భవిష్యత్‍లో వుండబోదు. ఆ కలియుగ ప్రత్యక్ష దైవ దర్శనం ఒక్క క్షణ కాలంపాటు కలిగినా చాలని, వందల-వేల కిలోమీటర్ల దూరం ప్రయాణం చేసి, లక్షలాది మంది భక్తులు, పవిత్ర పుణ్య క్షేత్రమైన తిరుమల కొండకు నిత్యం వెళుతుంటారు. స్వామిని దర్శించుకున్న సామాన్యులు కాని, అసామాన్యులు కాని, గంటల తరబడి క్యూలో నిలుచున్న వారు కాని, సరాసరి వైకుంఠ ద్వారం గుండా లోనికి వెళ్లగలిగిన వారు కాని, ఒక్క టంటే ఒక్క దర్శనం చాలనుకునేవారు కాని, వీలై నన్ని దర్శనాలు కావాలనుకున్నవారు కాని, ఒక్క రూపాయి హుండీలో వేయలేని వారు కాని, కోట్లాది రూపాయలు సమర్పించుకోగలిగే వారు కాని.....ఎవరైనా...కారణమేదైనా....ఎలా వెళ్లినా, వచ్చినా....తృప్తి తీరా, తనివితీరా దేవుడిని చూశామంటారే కాని, అసంతృప్తితో ఎవరూ వెనుదిరిగిపోరు. వెళ్తూ....వెళ్తూ, దర్శనంలో పడ్డ ఇబ్బందులేమన్నా వుంటే పూర్తిగా మరచి పోతూ, ఏ భక్తుడైనా, ఏం కోరినా-కోరకున్నా, తప్పకుండా కోరేది మాత్రం ఒకటుంటుంది.....అదే, "స్వామీ, పునర్దర్శన ప్రాప్తి కలిగించు" అని. అలా తన భక్తులను తన వద్దకు రప్పించుకుంటాడా కలియుగ దైవం!

          ప్రపంచంలో ఎక్కడా కనీవినీ ఎరుగని రీతిలో తనకంటూ ఒక ప్రత్యేకతను సంతరించుకున్న ఏకైక క్షేత్రం తిరుమల కొండ. బహుశా ప్రపంచంలో ఏ ప్రదేశాన్ని కూడా, అనునిత్యం, తిరుమలను దర్శించుకున్న విధంగా, వేలాది-లక్షలాది మంది సందర్శించరేమో! దర్శనానికి వచ్చిన యాత్రీకులందరికీ, వారివారి స్థోమతకనుగుణంగా, వుండడానికి వసతితో పాటు, కావలసిన వారికి ఉచిత భోజన సౌకర్యం కూడా తిరుమలలో కలిగించిన విధంగా ప్రపంచంలో ఎక్కడా, అదీ అనునిత్యం కలిగిస్తున్న దాఖలాలు లేవనాలి. ఏమిటీ కొండ మహాత్మ్యం? ఏముందీ దైవంలో? ఎందుకిన్ని ఆర్జిత సేవలు? ఒక్కో సేవకున్న ప్రత్యేకత ఏమిటి?పొరపాటునన్నా, లేదా, ఏమరుపాటునన్నా ఏనాడైనా ఏదైనా సేవ ఆగిందా? ఏ సేవ, ఎప్పుడు, ఎంతసేపు జరపాలన్న విషయంలో ఏవన్నా నియమ నిబంధనలున్నాయా? గతంలోను, ఇప్పుడు సేవల వేళల్లో కాని, పట్టే సమయాల్లోకాని, మార్పులు చేర్పులు జరిగాయా? జరగడానికి శాస్త్రీయ కారణాలే మన్నా వున్నాయా? ఆర్జిత సేవలకు అనుమతిచ్చే భక్తుల సంఖ్యలో పెంచడం-తగ్గించడం జరిగిందా? 

తిరుమల కొండలో "నిత్య కళ్యాణం-పచ్చతోరణం" అన్న నానుడి ప్రకారం, అన్ని ఆర్జిత సేవలలోను "కళ్యాణోత్సవం" కు ఒక ప్రత్యేకత వుంది. శ్రీ వేంకటేశ్వరుడికి, శ్రీదేవి-భూదేవిలకు, అనునిత్యం తిరుమలలో, భారతీయ హిందూ సాంప్రదాయ రీతిలో, వేద మంత్రోచ్ఛారణల మధ్య, ఇరు వంశాల వంశ క్రమాన్ని-ప్రవరను పఠనం చేస్తూ, అర్చకులు మంగళ సూత్ర ధారణ చేస్తారు. ఒకప్పుడు మధ్యాహ్నం రెండు-నాలుగు గంటల మధ్య కాలంలో జరిగే ఈ సేవకు రు. 1000 దేవస్థానం వారికి ముందస్తుగా చెల్లించాల్సి వచ్చేది. కళ్యాణోత్సవానికి అలా చెల్లించినవారి కుటుంబానికి చెందిన 10 మంది భక్తులను అనుమతించి, ఆ తర్వాత నేరుగా మూల విరాట్ దర్శనం చేయించే ఆనవాయితీ వుండేది ఒకప్పుడు. కాలం మారింది. కాలానుగుణంగా కళ్యాణోత్సవం చేయించేవారి సంఖ్య పదుల నుండి వందలకు-వేలకు చేరుకుంది. ఉత్సవం జరిపించే స్థలం కూడా తదనుగుణంగా మార్చవలసి వచ్చింది. కొంతకాలం రెండు రకాల కళ్యాణం టికెట్లు అమ్మే ఆనవాయితీ వుండేది. ఒకటి రు. 2500 కాగా మరొకటి రు. 750 లు. మళ్లీ మార్చారు. ఇద్దరే హాజరయ్యే విధంగా టికెట్ ధర రు. 1000 కి మార్చారు. ఇప్పుడు దాన్ని ఒకరికి రు. 500 చేశారు. ఒకనాడు సరాసరి మూల విరాట్ దర్శనం చేయించే ఆచారం మారింది. సర్వదర్శనం క్యూలో కలిపి, ఆ తోపులాటలోనే వీరికీ దర్శనం-అదీ లఘు దర్శనం చేయిస్తున్నారిప్పుడు. ఐనా, కళ్యాణోత్సవం చేయిస్తున్న వారి సంఖ్య పెరుగుతుందేకాని తగ్గడం లేదు. ఈ మార్పులకు కారణాలుండే వుండాలి. ఇవన్నీ భక్తులు తెలుసుకోవాలనుకున్నా, ఏ కొద్దిమందికో తప్ప అందరికీ వీలుండదేమో! ఒకప్పుడు ఎల్ 1. ఎల్ 2. ఎల్ 3, బ్రేక్ దర్శనాలు వుండేవి. ఇప్పుడొచ్చిన కొత్త చైర్మ వాటిని రద్దు చేసి వాతి స్థానంలో ఒకే ఒక బ్రేక్ దర్శనం పెట్టారు.

          తిరుమల పుణ్య క్షేత్రమంటే, సాక్షాత్తు, శ్రీ మహావిష్ణువు నివాసమైన శ్రీ వైకుంఠమే! మహావిష్ణువిక్కడ "ఆనంద నిలయం" అనే తన "బంగారు మేడ" లో,ఏడుకొండల వాడని, తిరుమలేశుడని, శ్రీనివాసుడని, శ్రీ వేంకటేశ్వరుడని, గోవిందుడని, బాలాజీ అని.... ..... ..... ఒక్కో భక్తుడికి, ఒక్కో పేరుతో దర్శనమిస్తున్నాడు. ఆ బంగారు మేడలో ఆయనను దర్శించుకోవాలంటే, ఆలయ ప్రవేశం చేయాలంటే ప్రధాన ప్రవేశ ద్వారమైన "మహా ద్వారం" గుండా వెళ్లాలి భక్తులు. కాకపోతే, ఆ ద్వారం గుండా సరాసరి ప్రవేశానికి అతి కొద్దిమంది మాత్రమే అర్హులు. మిగిలిన వారంతా తప్పనిసరిగా క్యూ లైన్లలో రావాల్సిందే! మహా ద్వారాన్ని "పడి కావలి" అని, "ముఖద్వారం" అని, "సింహద్వారం" అని, "పెరియ తిరువాశల్" అని కూడా అంటారు. ఈ మహా ద్వారానికి ఇరు ప్రక్కల ద్వారపాలకులుంటారు. మహా ద్వారానికి ఆనుకుని ఒక మండపం వుంటుంది. ఆ పక్కనే "అద్దాల మండపం" వుంటుంది. అక్కడా కొన్ని వుత్సవాలు జరుగుతాయి. దానికి ఎదురుగా వున్న మరో మండపంలోనే ఒకప్పుడు కళ్యాణోత్సవం జరిగేది. అక్కడ ఇప్పుడు వీ వీఐపీలను కూర్చోబెడతారు. ఆ మండపం పక్కనే "తిరుమలరాయ మండపం" వుంటుంది. దానికీ ప్రాధాన్యత వుంది. ఆలయ ప్రాంగణంలోనే "ధ్వజస్తంభం", "బలిపీఠం", "క్షేత్రపాలక శిల" వుంటాయి. అదృష్టవంతులైన భక్తులకు ధ్వజస్తంభం పక్కనుంచి లోనికి పోయే వీలు కలుగుతుంది. ఇక అక్కడ అన్నీ విశేషాలే! అలాంటి వాటిలో, "నాలుగు కాళ్ల మండపం", "విరజానది", శ్రీ వేంకటేశ్వరుడికి అనుదినం అలంకరించే పూల దండలు, బంగారు వాకిలి ఉభయ పార్శ్వాలలో నిలచి వున్న పంచలోహ మూర్తులు, "కులశేఖర పడి".....ఇలా చెప్పుకుంటూ పోతే ఎన్నో...ఎన్నెన్నో....!

          ఇవన్నీ కాక శ్రీ వేంకటేశ్వరుడికి అను నిత్యం జరిపించే ఒక్కో సేవకు ఒక్కో ప్రాధాన్యం వుంది-విశేషముంది. ప్రతి సేవలో అనుసరించే ఒక్కో విధానానికి విశేష ప్రాముఖ్యత వుంది. ఉదాహరణకు "సన్నిధి గొల్ల" అని పిలువబడే ఒక యాదవ వ్యక్తి బంగారు వాకిళ్ల తాళాలు తీయడం. ప్రతి నిత్యం తొలి దర్శనం అతడికే కలుగుతుంది. సుప్రభాత సేవ సమయాన పొర్లు దండాలు మరో విశేషం. ప్రతి నిత్యం స్వామివారికి ఇలా అనేకం జరగడం ఆనవాయితీ ఐనా, వాటి గురించి గత ఏబై సంవత్సరాలకు పైగా తిరుమలను దర్శించుకుంటున్న నాకు తెలిసింది చాలా తక్కువ. ఐనా, ఊహ తెలిసినప్పటి నుంచీ, ఆ మాటకొస్తే, తెలియనప్పటి నుంచి కూడా తిరుమలను అనేక మార్లు దర్శించుకున్న నాకు అప్పటికీ-ఇప్పటికీ తేడా కనిపించడం మాత్రం వాస్తవం.

          మా ఇంట్లో అనాదిగా వస్తున్న ఆచారం ఒకటుంది. మా "వనం" వారి ఇంట్లో పుట్టిన ప్రతి వారి "పుట్టు వెంట్రుకలు" విధిగా తిరుమల శ్రీ వేంకటేశ్వర స్వామివారి సన్నిధిలో కత్తిరించాల్సిందే. ఆ పని కోసమని మొదటి సారి నాకు ఊహ తెలియని రోజుల్లో నేను తిరుమల వెళ్లానట, మా నాన్న గారు ఆ తరువాత చెప్పినదాన్ని బట్టి, అప్పట్లో వారి వెంట నేను కూడా కాలినడకన తిరుపతి నుంచి తిరుమల వెళ్లానట. నా కప్పుడు బహుశా నాలుగైదేళ్ల వయసుండవచ్చు. ఆ తరువాత కూడా రెండు-మూడు సార్లు వెళ్లొచ్చినప్పటికీ, నాకు గుర్తుండి వెళ్లింది మాత్రం నా ఉపనయనానికి. పుట్టు వెంట్రుకల మొక్కు లాగానే, మా ఇంట్లో ఎవరికి ఉపనయనం చేయాలన్నా తిరుమలలో చేయాలని తరతరాలుగా వస్తున్న ఆచారం. నాకు, నా తమ్ముళ్లకు, మా అబ్బాయికి, మా తమ్ముళ్ల పిల్లలకు, మా చెల్లెలి కుమారుడికి...అందరికీ అక్కడే ఉపనయనాలు జరిగాయి.

          నా ఉపనయనానికి వెళ్లినప్పుడు, చాలా అట్టహాసంగా సుమారు పాతిక మందికి పైగా ఒక జట్టుగా కలిసి వెళ్లాం. నాలుగైదు కచ్చడం (ఎద్దులు లాగే) బళ్లు,మరో నాలుగైదు (ఎద్దులు లాగే) పెద్ద బళ్లు కట్టుకుని మా గ్రామం వనం వారి కృష్ణా పురం నుంచి (సుమారు ఏబై మూడు సంవత్సరాల క్రితం 1960 లో) ఒక సాయంత్రం బయల్దేరాం. సమీపంలో (మా గ్రామానికి ఆరేడు కిలోమీటర్ల దూరంలో) వున్న చింతకాని రైల్వే స్టేషన్ కు చేరుకుని, అక్కడ నుంచి పాసింజర్ రైల్లో విజయవాడ వెళ్లాం మొదట. చింతకాని వెళ్లే మార్గమధ్యంలో మునేరు వస్తుంది. అందులో అప్పట్లో ఎప్పుడూ నీళ్లు ప్రవహిస్తుండేవి. అక్కడ ఆగి వెంట తెచ్చుకున్న పలహారాలు తిని ఆ ఏరు నీళ్లు తాగే వాళ్లం. ఇప్పటి వలె కాకుండా అప్పట్లో ఏటి నీరు తేట తెల్లగా శుభ్రంగా వుండేవి. తాగడానికి ఏ మాత్రం సంకోచించేవాళ్లం కాదు. మా వెంట వచ్చిన వారిలో మా కుటుంబ సభ్యులతో పాటు, మా పెద్ద పాలేరు, ఒక వంటవాడు, బట్టలుతికేవాడు, ఉపనయనం చేయించే పురోహితుడు, ఒకరిద్దరు పని మనుషులు కూడా వున్నారు. మా పెదనాన్న గారి కుమారులతో సహా కొందరు బంధువులు కూడా వున్నారు.

          అందరం విజయవాడ చేరుకుని, అక్కడ ఒక సత్రంలో బస చేశాం. ఆ మర్నాడు కూడా అక్కడే వుండి ఆ సాయంత్రం తిరుమలకు ప్రయాణం కట్టాం. ఇప్పటి లాగా హోటెల్ భోజనం కాదు. వంట చేసుకుని తిన్నాం. మినరల్ వాటర్ బాటిల్స్ వుండేవి కాదు. ఏ నీరు లభ్యమవుతే అదే తాగే వాళ్లం. శుభ్రంగానే వుండేవి అప్పట్లో. బయల్దేరిన మూడో రోజు ఉదయం తిరుపతి రైల్వే స్టేషన్‌లో దిగాం. అప్పట్లో సరాసరి తిరుమలకు పోయే ఆనవాయితీ లేదు. ఒక పూట సత్రంలో బస చేసి, వంటా-వార్పూ కానిచ్చి, స్థానికంగా వున్న దేవాలయాలను దర్శించుకుని, మర్నాడు తిరుమలకు బస్సులో ప్రయాణమయ్యాం. ఆ రోజుల్లో తిరుమల-తిరుపతి దేవస్థానం వారే బస్సులు నడిపేవారు. రూపాయో-రెండో టికెట్ ధర వుండేది. తిరుమల వెళ్లడానికి-రావడానికి ఒకే ఘాట్ రోడ్డుండేది. కొండ ఎక్కేటప్పుడు, వినాయకుడి గుడి దగ్గర కొబ్బరికాయ కొట్టి పోవడం ఆచారం. బస్సు మొత్తం ప్రయాణం  పూర్తయ్యేంతవరకు, గోవింద నామ స్మరణతో మారు మోగేది. అప్పట్లో సెక్యూరిటీ చెకింగులు అసలే లేవు. తిరుమలలో ఇప్పటి లాగా టిటిడి వారి వసతి గృహాలు ఎక్కువగా వుండేవి కావు. ఎన్నో ప్రయివేట్ సత్రాలుండేవి. వాటిలో "పెండ్యాల వారి సత్రం" చాలా పేరున్న సత్రం. మా నాన్నగారికి ఆ సత్రం నిర్వాహకులతో బాగా పరిచయం. తిరుపతి నుంచి తిరుమల చేరుకోగానే, అక్కడే బస చేశాం. వంటా-వార్పూ అన్నీ అక్కడే. అక్కడే నా ఉపనయనం జరిగింది. దాదాపు మూడు రోజులు అక్కడే వున్నాం. దర్శనానికి ఎన్ని సార్లు వీలుంటే అన్ని సార్లు, ఏ దర్శనం కావాలనుకుంటే ఆ దర్శనానికి, ఎవరి సహకారం లేకుండానే వెళ్లొచ్చాం. నాకు గుర్తున్నంతవరకు ప్రధాన ద్వారం గుండా సరాసరి వెళ్లొచ్చాం. కళ్యాణోత్సవం చేయించాం. మా నాన్నగారికి అక్కడి అర్చకులతో కూడా బాగా పరిచయం వుండేది. ఆయనను చూడగానే వాళ్లే పిలిచి మరీ గుడిలోకి తీసుకెళ్లి దర్శనం చేయించే వారు. గుళ్లో తిరగని ప్రదేశం లేదు. ఏ రకమైన కట్టుబాట్లు లేవు. ఇక లడ్డులకు కొదవే లేదు. కళ్యాణోత్సవం చేయించిన వారు బస చేసే చోటికి, ఆలయ నిర్వాహకులు, ఒక పెద్ద గంప నిండా పులిహోర, దద్ధోజనం, పొంగలి, పెద్ద లడ్డులు, వడలు, చిన్న లడ్డులు వచ్చేవి. మా హయాంలో కూడా ఒక సారి కళ్యాణం చేయించినప్పుడు మా వసతి గృహానికి అలానే వచ్చినట్లు గుర్తు. వాస్తవానికి వాటిని అప్పట్లో రైల్లో తీసుకుపోవడం కష్టమయ్యేది కూడా. కళ్యాణం చేయించినవారికి ప్రత్యేక దర్శనం వుండేది. బహుశా మా నాన్న గారి రోజుల్లో మేం చేసుకోని దర్శనం లేదనాలి. ఏ నియమ నిబంధనలుండేవి కావు. కాకపోతే, శ్రీవారి దర్శనానికి ముందు వరాహ స్వామి దర్శనం చేసుకున్నాం. పక్కనే వున్న స్వామిపుష్కరణి-కోనేరులో  స్నానం చేసే వాళ్లం. అప్పట్లో అందులో నీరు శుభ్రంగా-కొబ్బరి నీళ్లలా వుండేది. తిరుమల సమీపంలోని పాప నాశనానికి తప్పనిసరిగా వెళ్లే ఆచారం వుండేది అప్పట్లో. అక్కడ నిరంతరం ధారగా నీరు పడుతుండేది. నీరు పడడానికి ఒక చైన్ గుంజాలి. అది గుంజినప్పుడు నీరు పడకపోతే పాపాలు తొలగనట్లు భావించేవారు. మేమందరం పాప నాశనానికి వెళ్లొచ్చాం.

          తిరుగు ప్రయాణంలో ఇప్పటిలాగే అప్పుడూ, అలి మేలు మంగాపురం పోయాం. అక్కడ అమ్మవారి దర్శనం చేసుకున్నాం. అంతకంటే ముందు అక్కడి కోనేట్లో స్నానం చేశాం. స్థానికంగా వున్న గోవింద రాజ స్వామి దర్శనం కూడా చేసుకున్నాం. తిరుపతి నుంచి ఒక పూట శ్రీ కాళహస్తి వెళ్ళి దైవ దర్శనం చేసుకున్నాం. ఆ మర్నాడు విజయవాడకు బయల్దేరాం. ఆ రోజుల్లో ఒక పద్దతి ప్రకారం దైవ దర్శనం చేసుకునే ఆచారం వుండేది. వరాహ స్వామి దర్శనం, వేంకటేశ్వర స్వామి దర్శనం, అలి మేల్ మంగ దర్శనం, గోవింద రాజ స్వామి దర్శనం, శ్రీ కాళహస్తి దర్శనం తిరుగు ప్రయాణంలో విజయవాడలో ఆగి కనకదుర్గ దర్శనం చేసుకునే వాళ్లం. సుమారు వారం-పది రోజుల యాత్ర అలా సాగేది అప్పట్లో. బహుశా అలానే మా నాన్నగారి వెంట నాకు ఉద్యోగం వచ్చేంతవరకు-1971 వరకు వెళ్లొస్తుండేవాళ్లం. కాకపోతే మా వివాహం అయిన తరువాత మరో రకమైన అనుభవం కలిగింది. మధ్యలో మా తమ్ముళ్ల ఉపనయనాలు అక్కడే జరిగాయి. వాళ్ల పుట్టు వెంట్రుకల తతంగం అక్కడే జరిగాయి. అన్నింటికీ అలానే వెళ్లొచ్చాం. అలానే సత్రాలలో వుండేవాళ్లం. హాయిగా దర్శనాలు చేసుకునే వాళ్లం.

దాదాపు ఏడాదికో-రెండేళ్లకో ఒక సారి తిరుమల వెళ్లి వస్తుమ్తాం. ప్రత్యేక ప్రవేశ దర్శనం రు. 25 లతో ప్రారంభమైనట్లు జ్ఞాపకం. కాకపోతే అడిగిన ప్రతి వారికీ దొరికేది. రాజ్ భవన్ లో గవర్నర్ కుముద్ బెన్ జోషి దగ్గర పని చేస్తుండే రోజుల్లో గవర్నర్ కార్యదర్శి చంద్ర మౌళి గారి దగ్గర నుంచి ఉత్తరం తీసుకెళ్లాను. అప్పుడప్పుడే ఉత్తరాల సాంప్రదాయం మొదలైంది. ఆర్జిత సేవలకు కోటా కూడా మొదలైంది. అయినప్పటికీ అంతగా ఇబ్బంది కలగలేదనాలి. అప్పట్లో మేం వెళ్లొచ్చినప్పుడల్లా సర్వ సాధారణంగా చేసుకునే దర్శనం అర్చనానంతర దర్శనం. కళ్యాణం తప్పక చేయించే వాళ్లం. ఎప్పుడైతే కళ్యాణం చేయించిన వారికి మామూలు దర్శనాలు మొదలయ్యాయో ఇక అక్కడి నుంచి అవి చేయించడం మానుకున్నాం. తరువాతి కాలంలో అర్చనానంతర దర్శనాలు రద్దయ్యాయి. ఒకప్పుడు రు. 25 వుండే బ్రేక్ దర్శనం అంచలంచలుగా పెరిగి ఇప్పుడు రు. 500 కు చేరుకుంది.

నేను రాజ్ భవన్‌లో పని చేస్తున్న రోజుల్లో నాకు పరిచయమైన వినాయక్ గారు కొంతకాలం పాటు టిటిడి ఈవోగా పని చేశారు. ఆయన వున్న రోజుల్లో, ఫలానా సమయంలో తిరుమల వస్తున్నామని ఉత్తరం రాస్తే, రైల్వే స్టేషన్‌కు టిటిడి కారు (దాని కయ్యే ఖర్చు మేం భరించే వాళ్లం) పంపడంతో సహా, ప్రతి శాఖకు నా పేరు మీద ఉత్తర్వులు ఇచ్చేవారు. కోరుకున్నన్ని దర్శనాలు సాఫీగా అయ్యేవి. ఐ. వి. సుబ్బారావు గారు టిటిడి ఈవోగా పని చేసే రోజుల్లో ఆయన సహాయంతో అన్ని ఏర్పాట్లు చేసుకునే వాడిని. అలానే మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి సంస్థలో పని చేసిన తొలినాళ్లలో, మా సంస్థ పక్షాన టిటిడి ఉద్యోగులకు శిక్షణ ఇచ్చాం. ఆ విధంగా అక్కడి ఈఓ పి. కృష్ణయ్య గారు, జెఈఓ లు పరిచయమయ్యారు. వారున్నంతకాలం దర్శనాలకు ఇబ్బంది లేకుండా పోయింది. అప్పట్లో చాలా కాలం పాటు జీఈఓ గా బాలసుబ్రహ్మణ్యం పని చేసేవారు. ఆయన సహాయం ఎప్పుడూ వుంటుండేది. కృష్ణయ్య గారి రోజుల్లోనే అర్చన చేయించగలిగాం. మర్రి చెన్నారెడ్డి మానవ వనరుల అభివృద్ధి సంస్థకు మాజీ ఈఓ టిటిడి పి.వి.ఆర్.కే. ప్రసాద్ గారు డైరెక్టర్ జనరల్‌గా వచ్చిన తరువాత ఇక ఎప్పుడు తిరుపతి పోయినా ఆయన సిఫార్సు ఉత్తరాలే! ఆయన ఉత్తరానికి తిరుగులేదు. ఏ దర్శనం అంటే ఆ దర్శనమే! ఏ ఆర్జిత సేవ కావాలంటే అదే దొరికేది. అలానే కొన్నాళ్లు బలరామయ్య గారు జెఈఓ గా పని చేశారు. ఆయనున్నప్పుడు ఆయన ద్వారా దర్శనాలు దొరికేవి. ఇక ఇతీవాలి కాలం వరకూ సుమారి ఐదేళ్లకు పైగా అక్కడ జేఈవో గా పని చేసిన శ్రీనివాసరాజు గారి దయవల్ల ఎప్పుడూ దర్శనానికి ఇబ్బంది కలగలేదు. ఒక సారి మాజీ సీఎం మర్రి చెన్నారెడ్డితో, ఒక సారి ప్రస్తుత సీఎం కేసీఆర్ తో బ్రహ్మాండమైన దర్శనాలు కలిగాయి.

ఎన్నాళ్ల బట్టో మాకు స్వామివారికి అభిషేకం చేయించాలన్న కోరిక వుండేది. ఆ కోరికా తీరింది అర్చన, సుప్రభాతం, అభిషేకం, కళ్యాణం లాంటివి చేయించిన మాకు "వస్త్రం" సేవ చేయించాలనే కోరిక కలిగింది. ఐ. వి. సుబ్బారావు గారి ద్వారా, రమణాచారిగారి ద్వారా   మూడు పర్యాయాలు వారి సిఫార్సుతో రు. 50, 000 టికెట్ కొని ఆ ముచ్చటా తీర్చుకున్నాం. మా కుమారుడు ఆదిత్య కృష్ణ రాయ్ దంపతులు కూడా రెండు సార్లు ఆ భాగ్యానికి నోచుకున్నారు. 

ఇదంతా నా అనుభవం మాత్రమే. నాకింత మంచిగా జరుగుతున్నది కాబట్టి అక్కడ యాత్రీకులకు ఏ ఇబ్బందీ కలగడం లేదని అనడం లేదు. కాకపోతే ఎవరి అదృష్టం వారిదే! ఏదేమైనా కాలం మారింది. ఏబై ఏళ్ల క్రితం పరిస్థితులు ఇప్పుడు లేవు. సరాసరి దైవ దర్శనానికి పోయేందుకు ఇప్పుడు వీలు లేదు. ఇప్పటి నియమనిబంధనలు పాటించక తప్పదు. భక్తులను ఇలా నియంత్రిస్తేనే అందరికీ దర్శనం దొరికే అవకాశం వుంటుంది. ఒకనాడు విఐపి లకు వున్న ప్రాముఖ్యత ఇప్పుడు లేదే! గతంలో లాగా వీఐపీలకు హారతి ఇచ్చే ఆచారం ఆగిందే! ఆ రోజుల్లో లాగా అన్నీ-అందరికీ ఇప్పుడు జరగడం లేదే!

రాబోయే రోజుల్లో ఏం జరగ బోతోందో ఎవరూ ఊహించలేరేమో